Moliya boshqaruvi va biznesni strategik rejalashtirishda xarajatlar operatsion xarajatlar (OPEX) va kapital xarajatlar (CAPEX) ga bo‘linadi. Ularni tushunish moliyaviy tahlil, investitsion rejalashtirish va biznes samaradorligini baholash uchun juda muhimdir.

1. OPEX va CAPEX ta’rifi

Operatsion xarajatlar (OPEX – o’zbek tilida OPEKS yoki ОПЕКС ёки ОПЭКС deb o’qilishi mumkin).

OPEX – bu kompaniyaning kundalik faoliyati bilan bog‘liq doimiy xarajatlari. Bular quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• Xodimlarning ish haqi;

• Ijara to‘lovlari;

• Kommunal xizmatlar xarajatlari;

• Xomashyo va materiallarni xarid qilish;

• Marketing va reklama xarajatlari;

• Dasturiy ta’minot litsenziyalari va IT xizmatlari;

• Jihozlarni texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash.

OPEX ning asosiy xususiyatlari:

• Doimiy va oldindan taxmin qilinadigan;

• To‘liq foyda va zararlar hisobotida aks ettiriladi;

• Sof foydaga bevosita ta’sir qiladi.

Kapital xarajatlar (CAPEX – o’zbek tilida KAPEKS yoki КАПЕКС ёки КАПЭКС deb o’qilishi mumkin)

CAPEX uzoq muddatli aktivlarga kiritilgan investitsiyalar bo‘lib, ular bir necha yil davomida foydalaniladi. Bular quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• Jihozlarni sotib olish yoki modernizatsiya qilish;

• Ko‘chmas mulk qurish yoki sotib olish;

• IT infratuzilmasiga investitsiyalar;

• Yangi mahsulotlarni ishlab chiqish;

• Patentlar va nomoddiy aktivlarni sotib olish.

CAPEX ning asosiy xususiyatlari:

• Katta bir martalik investitsiyalar talab qiladi;

• Balansda aktiv sifatida aks ettiriladi;

• Bir necha yil davomida amortizatsiya qilinadi;

• Pul oqimlari va investitsiya byudjetiga ta’sir qiladi.

2. OPEX va CAPEX o‘rtasidagi farqlar

3. OPEX va CAPEX misollari

OPEX misoli:

Kompaniya ofis ijaraga oladi, elektr energiyasi va internet uchun to‘laydi hamda xodimlarga oylik ish haqi to‘laydi. Ushbu xarajatlar joriy moliyaviy davrda aks ettiriladi va soliqqa tortiladigan daromadni kamaytiradi.

CAPEX misoli:

Kompaniya yangi ishlab chiqarish sexi uchun uskunalar sotib oladi. Ushbu investitsiya balansda aks ettiriladi va besh yil davomida amortizatsiya qilinadi.

4. Moliyaviy strategiyaga ta’siri

Soliq optimallashtirish

Kompaniyalar OPEX dan foydalanib, soliqqa tortiladigan daromadni kamaytirishi mumkin, chunki bu xarajatlar darhol chegiriladi. Shu bilan birga, CAPEX amortizatsiya chegirmalari orqali soliq yengilliklarini ta’minlaydi.

Pul oqimlarini rejalashtirish

OPEX va CAPEX ning to‘g‘ri taqsimlanishi likvidlik va moliyaviy barqarorlikka ta’sir qiladi. Juda yuqori OPEX rentabellikni kamaytirishi mumkin, ortiqcha CAPEX esa naqd pul tanqisligiga olib kelishi mumkin.

Investitsiyalarni jalb qilish

Investorlar kompaniyaning strategik ustuvor yo‘nalishlarini tushunish uchun OPEX va CAPEX balansini baholaydi. Yuqori CAPEX o‘sishni ko‘rsatishi mumkin, ammo uzoq muddatli daromadlilik talab qiladi.

5. OPEX va CAPEX boshqaruvi

OPEX ni nazorat qilish

• Mehnat xarajatlarini optimallashtirish (autsorsing, avtomatlashtirish);

• Jismoniy serverlarni sotib olish o‘rniga bulutli texnologiyalardan foydalanish;

• Yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan shartnomalarni qayta ko‘rib chiqish.

CAPEX ni optimallashtirish

• Jihozlarni sotib olish o‘rniga lizingga olish;

• Soliq rejalashtirish uchun amortizatsiyadan foydalanish;

• Investitsiyalarning o‘zini qoplash muddatini baholash.

Xulosa

OPEX va CAPEX ni samarali boshqarish kompaniyalarga moliyaviy barqarorlikni saqlash, soliq yukini kamaytirish va rentabellikni oshirishga yordam beradi. Operatsion xarajatlar va strategik investitsiyalar o‘rtasidagi optimal balans uzoq muddatli biznes muvaffaqiyatini belgilaydi.