2025 yil 4-aprel kuni Samarqandda bo‘lib o‘tgan Markaziy Osiyo – Yevropa Ittifoqi birinchi sammitida Yevropa Komissiyasi Raisi Ursula fon der Lyayen mintaqalar o‘rtasida strategik sheriklik boshlanganini va 12 milliard yevrolik “Global Gateway” strategiyasi ishga tushirilganini e’lon qildi.
«Markaziy Osiyo – qadimiy tarixga va ulkan maqsadlarga ega mag‘rur, suveren davlatlar mintaqasidir. Sizning strategik joylashuvingiz global savdo yo‘llari va investitsiya oqimlariga chiqish imkonini beradi. Bu yangi investitsiyalar sizning suverenitetingizni mustahkamlaydi, iqtisodiyotingizni kuchaytiradi va eng muhimi – yangi do‘stona aloqalarni yaratadi. Ular odamlarni birlashtiradi,» – dedi Yevropa Komissiyasi Raisi.
«Biz, yevropaliklar, sizning ming yillik tarixingizning ushbu yangi sahifasida sherik bo‘lishni istaymiz. Aynan shuning uchun biz bugun Markaziy Osiyo va Yevropa o‘rtasida yangi strategik sheriklikka asos solmoqdamiz,» – deya qo‘shimcha qildi u.
«Biz bir-birimizga yaqinlashmoqdamiz. Bu sheriklik mintaqalarimiz o‘rtasidagi aloqalarni mustahkamlaydi, hamkorlik uchun yangi imkoniyatlar yaratadi – energetika, xavfsizlik, raqamli rivojlanish va turizm sohalarida. Va bu sheriklik har ikki tomon odamlarini birlashtiradi. Ishonchli sheriklar har qachongidan ham muhimroqdir. Bizning strategik sherikligimiz – bir-birimizni qo‘llab-quvvatlash majburiyatidir,» – dedi Ursula fon der Lyayen.
Yangi sheriklik doirasida u hamkorlikning to‘rtta ustuvor yo‘nalishini ajratib ko‘rsatdi.
Birinchisi – transport yo‘laklarini rivojlantirish.
YI Yevropa va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi quruqlik yo‘nalishini deyarli ikki baravar – 15 kungacha qisqartirish imkonini beradigan Transkaspiy transport yo‘lagini rivojlantirish uchun 10 milliard yevro ajratilishini tasdiqladi.
2025-yilda O‘zbekistonda loyihani qo‘llab-quvvatlashga bag‘ishlangan investitsiya forumi bo‘lib o‘tadi. «Kuchayib borayotgan global parchalanish sharoitida Transkaspiy yo‘lagi Markaziy Osiyo va Yevropa o‘rtasidagi bog‘lovchi bo‘g‘inga aylanadi. Ammo faqat infratuzilmaning o‘zi muhim emas. Qora dengizga chiqish uchun Markaziy Osiyo va Janubiy Kavkaz ichidagi chegaralarni tezkor kesib o‘tish ham zarur. O‘ttiz yillik yopiqlikdan so‘ng Armanistonning Turkiya va Ozarbayjon bilan chegaralarining ochilishi burilish nuqtasi bo‘ladi. Bu Yevropa va Markaziy Osiyoni har qachongidan ham yaqinlashtiradi,» – deb ta’kidladi Ursula fon der Lyayen.
Ikkinchisi – muhim xomashyo resurslari.
Markaziy Osiyo dunyodagi marganets zaxiralarining 40 foiziga, shuningdek, litiy va grafitning muhim resurslariga ega.
«Ammo ular faqat qazib olish va eksport qilishdan manfaatdor bo‘lgan ko‘plab global o‘yinchilar uchun ham qiziqish uyg‘otadi. Yevropaning taklifi boshqacha,» – dedi Yevropa Komissiyasi Raisi.
«Biz mahalliy qayta ishlash sanoatini rivojlantirishda sizning sherigingiz bo‘lishni istaymiz. Qo‘shimcha qiymat mahalliy joyda qolishi kerak,» – deb bayonot berdi u.
Yevropa kompaniyalari O‘zbekistonning Olmaliq shahridagi mis koniga 1,6 milliard yevro sarmoya kiritib, nafaqat qazib olish, balki rudani joyida qayta ishlash bilan ham shug‘ullanmoqda – bu ish o‘rinlari va qo‘shimcha qiymat yaratadi.
«Ammo biz bundan ham ko‘proq ish qila olamiz – qazib olishdan tortib qayta ishlashgacha, laboratoriyalar ochish va kadrlar tayyorlashgacha bo‘lgan butun qo‘shimcha qiymat zanjiri bo‘ylab mahalliy ishlab chiqarish quvvatlarini qurish. Bu xalqlarimiz va kelajak avlodlar manfaatlari yo‘lida kelgusi yillar uchun mo‘ljallangan sheriklikdir,» – deya ta’kidladi u.
Qozog‘iston va O‘zbekiston bilan hamkorlik memorandumlari allaqachon imzolangan. Bugun Niyatlar to‘g‘risidagi qo‘shma deklaratsiya ham qabul qilindi.
«Markaziy Osiyoning xomashyo sohasidagi strategik muxtoriyati – Yevropaning strategik manfaatidir,» – deb qayd etdi Ursula fon der Lyayen.
Uchinchisi – yashil energetika.
Gap mintaqada shamol, quyosh, gidro va geotermal energiyani rivojlantirish haqida ketmoqda. YI Tojikistondagi Rog‘un GESi va Qirg‘izistondagi Qambarota GESi qurilishida ishtirok etmoqda, bu esa mintaqani toza energiya markaziga aylantirishi kerak.
To‘rtinchisi – raqamli aloqa va sun’iy yo‘ldosh interneti.
YI olis hududlarni ulash uchun sun’iy yo‘ldosh dasturini ishga tushirganini e’lon qildi.
Joriy yilda Qozog‘istondagi 2000 ta maktab va yuzlab qishloqlar ulanadi, kelgusi yillarda esa butun mintaqa bo‘ylab 1700 ta aholi punkti ulanadi.
«Markaziy Osiyoning dengizga chiqish imkoniyati bo‘lmasligi mumkin, ammo uning kosmosga chiqish imkoniyati borligi aniq. Kosmos siz uchun dunyoga yangi darvoza bo‘lishi mumkin,» – deb ta’kidladi Yevropa Komissiyasi Raisi.
Ursula fon der Lyayen umumiy qiymati 12 milliard yevro bo‘lgan “Global Gateway” investitsiya paketi ishga tushirilganini e’lon qildi. Bu mablag‘ to‘rtta sohaga taqsimlanadi: transport (3 milliard yevro), muhim minerallar (2,5 milliard yevro), gidroenergetika va iqlim (6,4 milliard yevro) hamda sun’iy yo‘ldosh interneti (100 million yevro).
Paket YI va unga a’zo davlatlarning investitsiyalarini birlashtiradi. «Biz buni ‘Yevropa jamoasi’ yondashuvi deb ataymiz. Ushbu paket Markaziy Osiyo uchun yangi loyihalar portfelini ochadi. Bu bizning qadimiy do‘stligimiz tarixidagi haqiqatan ham yangi boshlanishdir,» – dedi u.
Yevropa Komissiyasi Raisi, shuningdek, Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo o‘rtasida strategik sheriklik boshlanganini e’lon qildi.
«Bu shuni ko‘rsatadiki: YIga ishonish mumkin. Birgalikdagi sa’y-harakatlarimiz bilan biz har ikki mintaqaga foyda keltiradigan, ularni yangi aloqalar, do‘stlik va savdo tarmoqlari orqali mustahkamlaydigan yanada yaqinroq munosabatlarni rivojlantira olamiz,» – deb qayd etdi u.
Yilning ikkinchi yarmiga rejalashtirilgan forumlar erishilgan yutuqlarni baholash va o‘zaro hamkorlikning yangi formatlarini ishlab chiqish uchun platforma bo‘lib xizmat qilishi kutilmoqda.
«Eng yaxshisi hali oldinda,» – dedi Ursula fon der Lyayen.
Bundan tashqari, Yevropa Tiklanish va Taraqqiyot Banki (YTTB) 2027-yilgacha muhim minerallar va qayta tiklanuvchi energiya kabi sohalarni qamrab oluvchi taxminan 7-8 milliard yevrolik loyihalar paketini ishlab chiqish niyatida.
Yevropa Investitsiya Banki (YIB) O‘zbekiston, Tojikiston va Qirg‘iziston bilan to‘rtta Anglashuv memorandumini imzolashni hamda barqaror transport, suv resurslarini boshqarish va iqlim o‘zgarishiga chidamlilik uchun 365 million yevro ajratishni rejalashtirmoqda.
Batafsil: