Valyuta kurslari va o’zaro almashuv kross-valyuta kurslari moliya va valyuta bozori sohasidagi tushunchalar bo’lib, ular bir valyutaning boshqasiga nisbatan narxini tavsiflash uchun ishlatiladi.
Valyuta kursi:
Valyuta kursi – bu ma’lum bir vaqtda bir valyuta qiymatining boshqasiga nisbati.
Valyuta kurslari odatda bir valyutaning qancha birliklarini boshqa valyutaning ma’lum bir miqdoriga almashtirish mumkinligi bilan ifodalanadi.
Masalan, AQSh dollarining evroga nisbatan kursini “1 AQSh dollari 0,85 yevroga teng” deb ifodalash mumkin, ya’ni bir AQSh dollari 0,85 yevro olishi mumkin.
Valyuta kurslari qat’iy yoki suzuvchi bo’lishi mumkin.
Ruxsat etilgan valyuta kursi sharoitida mamlakat Markaziy banki boshqa valyutalarga nisbatan ma’lum kursni belgilaydi va bozorga intervensiya qilish orqali uning o’zgarishini qo’llab-quvvatlaydi.
Suzuvchi valyuta kursi sharoitida uning qiymati valyuta bozoridagi talab va taklif bilan belgilanadi.
O’zaro kross-valyuta kurslari:
Kross kurs – bu uchinchi valyuta orqali belgilanadigan ikki valyuta o’rtasidagi almashuv kursi. Kross kursni hisoblash uchun har bir valyutaning uchinchi valyutaga kursi qo’llaniladi.
Misol uchun, agar AQSh dollarining evroga va AQSh dollarining yapon iyenasiga kurslari mavjud bo’lsa, u holda evro va iyena o’rtasidagi o’zaro kursni dollar / evro kursini dollar / iyena kursiga bo’lish yo’li bilan hisoblash mumkin.
Boshqacha qilib aytadigan bo’lsak, o’zaro kross-kurs – bu savdo amalga oshirilayotgan davlatning milliy valyutasi bo’lmagan ikki valyuta o’rtasidagi almashuv kursi. Kross kurs bir valyutaning boshqa valyutaga nisbatan qiymatini ularning uchinchi valyutaga nisbatan kurslari asosida aniqlash imkonini beradi.
Kross kurslar xalqaro valyuta bozorida ko’pincha bir valyutaning boshqasiga nisbatan qiymatini aniqlash uchun ishlatiladi, ko’pincha bu valyutalar o’rtasida to’g’ridan-to’g’ri ayirboshlash kursi bo’lmaganda.
Boshqacha qilib aytganda, barcha valyutalar o’rtasida har doim ham to’g’ridan-to’g’ri ayirboshlash kursi mavjud emas. Misol uchun, agar biz xalqaro bozorlarda sotilmaydigan valyutalar haqida gapiradigan bo’lsak, ayirboshlash oraliq valyuta orqali yoki boshqa o’ziga xos sharoitlarda amalga oshirilishi mumkin.
Oraliq valyuta yoki valyutalar savati orqali valyutalar oʻrtasidagi almashuv kursini aniqlash imkonini beruvchi “bilvosita ayirboshlash kursi” tushunchasi ham mavjud.
—
Валюта курслари ва ўзаро алмашув кросс-валюта курслари
Валюта курслари ва ўзаро алмашув кросс-валюта курслари молия ва валюта бозори соҳасидаги тушунчалар бўлиб, улар бир валютанинг бошқасига нисбатан нархини тавсифлаш учун ишлатилади.
Валюта курси:
Валюта курси – бу маълум бир вақтда бир валюта қийматининг бошқасига нисбати.
Валюта курслари одатда бир валютанинг қанча бирликларини бошқа валютанинг маълум бир миқдорига алмаштириш мумкинлиги билан ифодаланади.
Масалан, АҚШ долларининг эврога нисбатан курсини “1 АҚШ доллари 0,85 еврога тенг” деб ифодалаш мумкин, яъни бир АҚШ доллари 0,85 евро олиши мумкин.
Валюта курслари қатъий ёки сузувчи бўлиши мумкин.
Рухсат этилган валюта курси шароитида мамлакат Марказий банки бошқа валюталарга нисбатан маълум курсни белгилайди ва бозорга интервенция қилиш орқали унинг ўзгаришини қўллаб-қувватлайди.
Сузувчи валюта курси шароитида унинг қиймати валюта бозоридаги талаб ва таклиф билан белгиланади.
Ўзаро кросс-валюта курслари:
Кросс курс – бу учинчи валюта орқали белгиланадиган икки валюта ўртасидаги алмашув курси. Кросс курсни ҳисоблаш учун ҳар бир валютанинг учинчи валютага курси қўлланилади.
Мисол учун, агар АҚШ долларининг эврога ва АҚШ долларининг япон иенасига курслари мавжуд бўлса, у ҳолда эвро ва иена ўртасидаги ўзаро курсни доллар / эвро курсини доллар / иена курсига бўлиш йўли билан ҳисоблаш мумкин.
Бошқача қилиб айтадиган бўлсак, ўзаро кросс-курс – бу савдо амалга оширилаётган давлатнинг миллий валютаси бўлмаган икки валюта ўртасидаги алмашув курси. Кросс курс бир валютанинг бошқа валютага нисбатан қийматини уларнинг учинчи валютага нисбатан курслари асосида аниқлаш имконини беради.
Кросс курслар халқаро валюта бозорида кўпинча бир валютанинг бошқасига нисбатан қийматини аниқлаш учун ишлатилади, кўпинча бу валюталар ўртасида тўғридан-тўғри айирбошлаш курси бўлмаганда.
Бошқача қилиб айтганда, барча валюталар ўртасида ҳар доим ҳам тўғридан-тўғри айирбошлаш курси мавжуд эмас. Мисол учун, агар биз халқаро бозорларда сотилмайдиган валюталар ҳақида гапирадиган бўлсак, айирбошлаш оралиқ валюта орқали ёки бошқа ўзига хос шароитларда амалга оширилиши мумкин.
Оралиқ валюта ёки валюталар савати орқали валюталар ўртасидаги алмашув курсини аниқлаш имконини берувчи “билвосита айирбошлаш курси” тушунчаси ҳам мавжуд.