Pulning vaqt qiymati pul kontekstida vaqt qiymatini aks ettiruvchi moliyadagi asosiy tushunchadir.
Pulning vaqt qiymati pul kontekstida vaqt qiymatini aks ettiruvchi moliyadagi asosiy tushunchadir. U bugungi kunda investitsiya qilish yoki iste’mol qilish qobiliyati tufayli pul kelajakka qaraganda hozirgi paytda ko’proq qiymatga ega degan g’oyaga asoslanadi. Bu bugun pulni investitsiya qilish va kelajakda ushbu investitsiyalardan daromad olish imkoniyati bilan bog’liq.
Iqtisodiy ma’noda pulning vaqt qiymati pulning ma’lum vaqtdan keyin daromad yoki foyda keltirish qobiliyati sifatida aniqlanadi. U turli vaqtlarda daromad yoki xarajatlarni solishtirish uchun ishlatilishi mumkin.
Nima uchun bu sodir bo’lmoqda?
Bir nechta sabablar bor:
Inflyatsiya: Vaqt o’tishi bilan pul inflyatsiya tufayli sotib olish qobiliyatini yo’qotadi. Bugungi kunda 100 evroga siz yiliga 100 evrodan ko’proq tovar va xizmatlar sotib olishingiz mumkin.
Investitsion imkoniyat: Bugun olingan pulni kelajakda foyda olish uchun investitsiya qilish mumkin.
Misol uchun, agar siz yiliga 10% depozitga 100 evro qo’ysangiz, bir yildan keyin sizda 110 evro bo’ladi.
Noaniqlik: odamlar odatda pulni kelajakda kutishdan ko’ra hozir olishni afzal ko’radilar, hatto kelajakdagi miqdor kattaroq bo’lsa ham. Bu noaniqlikdan voz kechish bilan bog’liq: odamlar kelajakda pulga ega bo’lish umidini emas, balki hozir borligiga ishonchni qadrlashadi.
Pulning vaqt qiymatini aniqlash:
Pulning vaqt qiymati insonning kelajakda olishi mumkin bo’lgan narsaga nisbatan bugun olishni tanlagan qiymatini belgilaydi. Bu pulni hozirgi vaqtda investitsiya qilish yoki iste’mol qilish uchun avvalroq olishni afzal ko’rish bilan bog’liq.
Vaqt qiymati tushunchasi:
Pulning vaqt qiymati tushunchasi pulning «vaqt qiymati» ga ega ekanligini ko’rsatadi, bu uni investitsiya qilishdan olinishi mumkin bo’lgan foiz yoki daromad nuqtai nazaridan ifodalanadi.
Shunday qilib, bugungi kunda olingan pul mablag’larini investitsiya qilish va qo’shimcha daromad olish yoki joriy ehtiyojlarni qondirish uchun sarflanishi mumkin bo’lgan daromad olish mumkin. Shu munosabat bilan, kelajakda olingan pul hozir foydalanish imkoniyatini yo’qotganligi sababli qadrsiz bo’lib qoladi.
Pulning vaqt qiymatini qo’llash:
Pulning vaqt qiymati tushunchasi moliya sanoatida investitsiyalar, kreditlar berish, sarflash qarorlari va boshqa moliyaviy jihatlarni baholash uchun keng qo’llaniladi.
Misol uchun, loyiha yoki investitsiya qiymatini hisoblashda nafaqat kelajakda olinadigan pul miqdori, balki uning vaqt qiymati, ya’ni ushbu pulni hozir ko’paytirish yoki iste’mol qilish imkoniyati ham hisobga olinadi.
Pulning vaqt qiymatini rasmiylashtirish:
Pulning vaqt qiymatini rasmiylashtirish turli matematik formulalar yordamida ifodalanishi mumkin, masalan, foiz stavkasi va vaqtni hisobga olgan holda pul miqdorining kelajakdagi qiymatini (FV) yoki hozirgi qiymatini (PV) hisoblash formulasi.
Masalan, kelajakdagi qiymatni (FV) hisoblash formulasini quyidagicha ifodalash mumkin:
FV = PV x (1 + r)^n
Qayerda:
– FV – kelajakdagi qiymat
– PV – joriy qiymat (hozirgi qiymat)
– r – foiz stavkasi (diskont stavkasi)
– n – vaqt davrlari soni
Ushbu formula vaqt va foiz stavkalarini hisobga olgan holda pulning hozirgi qiymatini kelajakdagi qiymatga qanday aylantirish mumkinligini ko’rsatadi.
Pulning vaqt qiymatining boshqa formulalari:
Kengaytma:
Oddiy foiz stavkasi: S = P(1 + nt)
Murakkab foiz: S = P(1 + i/n)^(nt)
Chegirma:
Oddiy foiz stavkasi: P = S / (1 + nt)
Murakkab foiz: P = S / [(1 + i/n)^(nt)]
Qayerda:
S – kelajakdagi (yig’ilgan) qiymat
P – joriy (hozirgi) qiymat
i – yillik foiz stavkasi
n – yillik hisoblash davrlari soni (masalan, oylar)
t – yillar soni
Misollar:
1-misol: Siz 5 yil ichida 10 000 evro tejashni xohlaysiz. Yillik foiz stavkasi 10% bo’lsa, bugun qancha pul qo’yish kerak?
Yechim:
Murakkab foiz formulasidan foydalanamiz:
S = 10 000 evro = P (1 + 0,1)^5
P = 10 000 evro / (1 + 0,1)^5 = 6 830,10 evro
5 yil ichida 10 000 evro olish uchun siz bugun 6 830,10 evro depozitga qo’yishingiz kerak.
2-misol: Siz lotereyada 100 000 yevro yutib oldingiz, lekin hozir bu sizga kerak emas. Yillik daromad olish uchun uni investitsiya qilmoqchisiz. Yiliga 8% bilan pul qo’ysangiz, qancha olasiz?
Yechim:
Murakkab foiz formulasidan foydalanamiz:
S = 100 000 evro (1 + 0,08) ^ t
t = log (S / 100,000) / log (1 + 0,08) = 10,38 yil
Yillik 8 000 evro (100 000 evro 0,08) daromad olasiz.
Pulning vaqt qiymati borligini hisobga olib, moliyaviy qarorlarni rejalashtirishda ushbu omilni hisobga olish kerak.
Umuman olganda, pulning vaqt qiymati moliyaviy faoliyatda, odamlar va kompaniyalarga turli vaqtlarda o’z resurslaridan eng yaxshi foydalanish to’g’risida qaror qabul qilishga yordam berishda asosiy rol o’ynaydi.
—
Пулнинг вақт қиймати (Пулнинг вақтдаги қиймати; Пул назариясининг вақт қиймати)
Пулнинг вақт қиймати пул контекстида вақт қийматини акс эттирувчи молиядаги асосий тушунчадир.
Пулнинг вақт қиймати пул контекстида вақт қийматини акс эттирувчи молиядаги асосий тушунчадир. У бугунги кунда инвестиция қилиш ёки истеъмол қилиш қобилияти туфайли пул келажакка қараганда ҳозирги пайтда кўпроқ қийматга ега деган ғояга асосланади. Бу бугун пулни инвестиция қилиш ва келажакда ушбу инвестициялардан даромад олиш имконияти билан боғлиқ.
Иқтисодий маънода пулнинг вақт қиймати пулнинг маълум вақтдан кейин даромад ёки фойда келтириш қобилияти сифатида аниқланади. У турли вақтларда даромад ёки харажатларни солиштириш учун ишлатилиши мумкин.
Нима учун бу содир бўлмоқда?
Бир нечта сабаблар бор:
Инфляция: Вақт ўтиши билан пул инфляция туфайли сотиб олиш қобилиятини йўқотади. Бугунги кунда 100 еврога сиз йилига 100 евродан кўпроқ товар ва хизматлар сотиб олишингиз мумкин.
Инвестицион имконият: Бугун олинган пулни келажакда фойда олиш учун инвестиция қилиш мумкин.
Мисол учун, агар сиз йилига 10% депозитга 100 евро қўйсангиз, бир йилдан кейин сизда 110 евро бўлади.
Ноаниқлик: одамлар одатда пулни келажакда кутишдан кўра ҳозир олишни афзал кўрадилар, ҳатто келажакдаги миқдор каттароқ бўлса ҳам. Бу ноаниқликдан воз кечиш билан боғлиқ: одамлар келажакда пулга ега бўлиш умидини емас, балки ҳозир борлигига ишончни қадрлашади.
Пулнинг вақт қийматини аниқлаш:
Пулнинг вақт қиймати инсоннинг келажакда олиши мумкин бўлган нарсага нисбатан бугун олишни танлаган қийматини белгилайди. Бу пулни ҳозирги вақтда инвестиция қилиш ёки истеъмол қилиш учун аввалроқ олишни афзал кўриш билан боғлиқ.
Вақт қиймати тушунчаси:
Пулнинг вақт қиймати тушунчаси пулнинг «вақт қиймати» га ега еканлигини кўрсатади, бу уни инвестиция қилишдан олиниши мумкин бўлган фоиз ёки даромад нуқтаи назаридан ифодаланади.
Шундай қилиб, бугунги кунда олинган пул маблағларини инвестиция қилиш ва қўшимча даромад олиш ёки жорий еҳтиёжларни қондириш учун сарфланиши мумкин бўлган даромад олиш мумкин. Шу муносабат билан, келажакда олинган пул ҳозир фойдаланиш имкониятини йўқотганлиги сабабли қадрсиз бўлиб қолади.
Пулнинг вақт қийматини қўллаш:
Пулнинг вақт қиймати тушунчаси молия саноатида инвестициялар, кредитлар бериш, сарфлаш қарорлари ва бошқа молиявий жиҳатларни баҳолаш учун кенг қўлланилади.
Мисол учун, лойиҳа ёки инвестиция қийматини ҳисоблашда нафақат келажакда олинадиган пул миқдори, балки унинг вақт қиймати, яъни ушбу пулни ҳозир кўпайтириш ёки истеъмол қилиш имконияти ҳам ҳисобга олинади.
Пулнинг вақт қийматини расмийлаштириш:
Пулнинг вақт қийматини расмийлаштириш турли математик формулалар ёрдамида ифодаланиши мумкин, масалан, фоиз ставкаси ва вақтни ҳисобга олган ҳолда пул миқдорининг келажакдаги қийматини (ФВ) ёки ҳозирги қийматини (ПВ) ҳисоблаш формуласи.
Масалан, келажакдаги қийматни (ФВ) ҳисоблаш формуласини қуйидагича ифодалаш мумкин:
ФВ = ПВ х (1 + р)^н
Қаерда:
– ФВ – келажакдаги қиймат
– ПВ – жорий қиймат (ҳозирги қиймат)
– р – фоиз ставкаси (дисконт ставкаси)
– н – вақт даврлари сони
Ушбу formula вақт ва фоиз ставкаларини ҳисобга олган ҳолда пулнинг ҳозирги қийматини келажакдаги қийматга қандай айлантириш мумкинлигини кўрсатади.
Пулнинг вақт қийматининг бошқа формулалари:
Кенгайтма:
Оддий фоиз ставкаси: С = П(1 + нт)
Мураккаб фоиз: С = П(1 + и/н)^(нт)
Чегирма:
Оддий фоиз ставкаси: П = С / (1 + нт)
Мураккаб фоиз: П = С / [(1 + и/н)^(нт)]
Қаерда:
С – келажакдаги (йиғилган) қиймат
П – жорий (ҳозирги) қиймат
и – йиллик фоиз ставкаси
н – йиллик ҳисоблаш даврлари сони (масалан, ойлар)
т – йиллар сони
Мисоллар:
1-мисол: Сиз 5 йил ичида 10 000 евро тежашни хоҳлайсиз. Йиллик фоиз ставкаси 10% бўлса, бугун қанча пул қўйиш керак?
Ечим:
Мураккаб фоиз формуласидан фойдаланамиз:
С = 10 000 евро = П (1 + 0,1)^5
П = 10 000 евро / (1 + 0,1)^5 = 6830,10 евро
5 йил ичида 10 000 евро олиш учун сиз бугун 6830,10 евро депозитга қўйишингиз керак.
2-мисол: Сиз лотереяда 100 000 евро ютиб олдингиз, лекин ҳозир бу сизга керак емас. Йиллик даромад олиш учун уни инвестиция қилмоқчисиз. Йилига 8% билан пул қўйсангиз, қанча оласиз?
Ечим:
Мураккаб фоиз формуласидан фойдаланамиз:
С = 100 000 евро (1 + 0,08) ^ т
т = лог (С / 100,000) / лог (1 + 0,08) = 10,38 йил
Йиллик 8 000 евро (100 000 евро 0,08) даромад оласиз.
Пулнинг вақт қиймати борлигини ҳисобга олиб, молиявий қарорларни режалаштиришда ушбу омилни ҳисобга олиш керак.
Умуман олганда, пулнинг вақт қиймати молиявий фаолиятда, одамлар ва компанияларга турли вақтларда ўз ресурсларидан енг яхши фойдаланиш тўғрисида қарор қабул қилишга ёрдам беришда асосий рол ўйнайди.