Diskont stavkasi – kelajakdagi pul oqimlarini hozirgi qiymatiga kamaytirish uchun foydalaniladigan foiz stavkasi. Boshqacha qilib aytadigan bo’lsak, diskont stavkasi kelajakda oladigan pul uchun bugun to’lashga tayyor bo’lgan narxdir.

Diskont stavkasi pulning vaqt qiymatini hisobga olgan holda kelajakdagi pul oqimlarining qiymatini baholashga yordam beradigan asosiy moliyaviy vositadir.

Diskont stavkasini aniqlash:

Diskont stavkasi – kelajakdagi pul summalarining bugungi (joriy) qiymatiga kamayishi foizi. Bu investor yoki kreditorning riskni baholashini va pulning vaqt qiymatiga nisbatan afzalligini aks ettiradi. Chegirma stavkasi qanchalik yuqori bo’lsa, kelajakdagi pul miqdori shunchalik kam bo’ladi.

Chegirma stavkasini qo’llash. Nima uchun chegirma stavkasidan foydalanish kerak?

Investitsion baholash:

Investitsion loyihalarni baholashda diskont stavkasi kelajakdagi pul oqimlarini joriy qiymatiga kamaytirish uchun ishlatiladi. Bu investorlarga loyihaga sarmoya kiritish yoki qilmaslik to’g’risida qaror qabul qilishga yordam beradi.

Aktivlarni baholash:

Obligatsiyalar yoki aktsiyalar kabi aktivlarni baholashda diskont stavkasi ularning joriy qiymatini hisoblash uchun ishlatiladi.

Masalan, obligatsiya qiymatini baholash uchun kelajakdagi kupon to’lovlari va nominal qiymati diskont stavkasidan foydalangan holda hozirgi qiymatiga tushiriladi.

Investitsion loyihalarni baholash:

Loyihalar yoki korxonalarning moliyaviy barqarorligini tahlil qilishda diskont stavkasi kelajakdagi pul oqimlarini baholash va ularning hozirgi qiymatini hisoblash uchun ishlatiladi. Bu moliyaviy strategiya va rivojlanish bo’yicha qarorlar qabul qilishga yordam beradi.

Kompaniyaning qiymatini aniqlash:

Diskont stavkasi kompaniyaning sof joriy qiymatini (NPV) hisoblash uchun ishlatiladi, bu uning qiymatining asosiy ko’rsatkichlaridan biridir.

Chegirma stavkasiga misol:

Bir nechta hisoblash usullari mavjud.

Aytaylik, sizda yiliga 1000 dollar to’lashni va’da qilgan loyihangiz bor. Biroq, bu kelajakdagi miqdorni bugungi kun bilan solishtirish uchun siz chegirma stavkasini qo’llashingiz kerak. Agar chegirma stavkasi yiliga 10% bo’lsa, bir yildan keyin 1000 AQSh dollari miqdori hozirgi qiymatiga tushiriladi:

Joriy qiymat = 1000 / 1 + 0,1 = 1000 / 1,1 ≈ $909,09

Shunday qilib, bugungi kunda 1000 dollarlik kelajakdagi summa 10% chegirma stavkasida taxminan 909,09 dollar qiymatiga ega.

Chegirma stavkasining yana bir misoli: eng keng tarqalgani kumulyativ qurish usuli:

SD = r + (RP – RF) b

Qayerda:

SD – chegirma stavkasi

r – risksiz foiz stavkasi

RP – aktivning kutilayotgan daromadi

RF – davlat obligatsiyalari bo’yicha risksiz foiz stavkasi

b – aktivning beta koeffitsienti (uning tizimli xavfi o’lchovi)

Misol:

Faraz qilaylik, xavf-xatarsiz foiz stavkasi 5%, aktsiyaning kutilayotgan daromadi 15% va aktsiyaning beta-versiyasi 1,2.

SD ni hisoblaymiz:

SD = 5% + (15% – 5%) 1,2 = 9,6%

Bunday holda, aktsiya uchun chegirma stavkasi 9,6% ni tashkil qiladi.

Shuni ta’kidlash kerakki, diskont stavkasi bir qator omillarga bog’liq bo’lgan sub’ektiv qiymatdir, Masalan:

Kutilayotgan inflyatsiya: kutilayotgan inflyatsiya qanchalik yuqori bo’lsa, diskont stavkasi shunchalik yuqori bo’lishi kerak.

Xavf darajasi: investitsiya loyihasining xavfi qanchalik yuqori bo’lsa, chegirma stavkasi shunchalik yuqori bo’lishi kerak.

Muqobil investitsiya imkoniyatlari: diskont stavkasi boshqa investitsiya imkoniyatlaridan olingan daromaddan yuqori bo’lishi kerak.

Chegirma stavkasidan foydalanish oqilona moliyaviy qarorlar qabul qilish uchun muhim vositadir.

Umuman olganda, diskont stavkasi moliyaviy tahlil va rejalashtirishda muhim vosita bo’lib, pulning vaqt qiymatini hisobga olish va asoslangan moliyaviy qarorlar qabul qilishga yordam beradi.

— 

Дисконт ставкаси (таққослаш даражаси, даромад даражаси)
Дисконт ставкаси – келажакдаги пул оқимларини ҳозирги қийматига камайтириш учун фойдаланиладиган фоиз ставкаси. Бошқача қилиб айтадиган бўлсак, дисконт ставкаси келажакда оладиган пул учун бугун тўлашга тайёр бўлган нархдир.

Дисконт ставкаси пулнинг вақт қийматини ҳисобга олган ҳолда келажакдаги пул оқимларининг қийматини баҳолашга ёрдам берадиган асосий молиявий воситадир.

Дисконт ставкасини аниқлаш:

Дисконт ставкаси – келажакдаги пул суммаларининг бугунги (жорий) қийматига камайиши фоизи. Бу investor ёки кредиторнинг рискни баҳолашини ва пулнинг вақт қийматига нисбатан афзаллигини акс еттиради. Чегирма ставкаси қанчалик юқори бўлса, келажакдаги пул миқдори шунчалик кам бўлади.

Чегирма ставкасини қўллаш. Нима учун чегирма ставкасидан фойдаланиш керак?

Инвестицион баҳолаш:

Инвестицион лойиҳаларни баҳолашда дисконт ставкаси келажакдаги пул оқимларини жорий қийматига камайтириш учун ишлатилади. Бу инвесторларга лойиҳага сармоя киритиш ёки қилмаслик тўғрисида қарор қабул қилишга ёрдам беради.

Активларни баҳолаш:

Облигациялар ёки акциялар каби активларни баҳолашда дисконт ставкаси уларнинг жорий қийматини ҳисоблаш учун ишлатилади.

Масалан, облигация қийматини баҳолаш учун келажакдаги купон тўловлари ва nominal қиймати дисконт ставкасидан фойдаланган ҳолда ҳозирги қийматига туширилади.

Инвестицион лойиҳаларни баҳолаш:

Лойиҳалар ёки корхоналарнинг молиявий барқарорлигини таҳлил қилишда дисконт ставкаси келажакдаги пул оқимларини баҳолаш ва уларнинг ҳозирги қийматини ҳисоблаш учун ишлатилади. Бу молиявий стратегия ва ривожланиш бўйича қарорлар қабул қилишга ёрдам беради.

Компаниянинг қийматини аниқлаш:

Дисконт ставкаси компаниянинг соф жорий қийматини (НПВ) ҳисоблаш учун ишлатилади, бу унинг қийматининг асосий кўрсаткичларидан биридир.

Чегирма ставкасига мисол:

Бир нечта ҳисоблаш усуллари мавжуд.

Айтайлик, сизда йилига 1000 dollar тўлашни ваъда қилган лойиҳангиз бор. Бироқ, бу келажакдаги миқдорни бугунги кун билан солиштириш учун сиз чегирма ставкасини қўллашингиз керак. Агар чегирма ставкаси йилига 10% бўлса, бир йилдан кейин 1000 Ақш доллари миқдори ҳозирги қийматига туширилади:

Жорий қиймат = 1000 / 1 + 0,1 = 1000 / 1,1 ≈ $909,09

Шундай қилиб, бугунги кунда 1000 долларлик келажакдаги summa 10% чегирма ставкасида тахминан 909,09 dollar қийматига ега.

Чегирма ставкасининг яна бир мисоли: енг кенг тарқалгани кумулятив қуриш усули:

СД = р + (РП – РФ) б

Қаерда:

СД – чегирма ставкаси

р – рисксиз фоиз ставкаси

РП – активнинг кутилаётган даромади

РФ – давлат облигациялари бўйича рисксиз фоиз ставкаси

б – активнинг бета коеффициенти (унинг тизимли хавфи ўлчови)

Мисол:

Фараз қилайлик, хавф-хатарсиз фоиз ставкаси 5%, акциянинг кутилаётган даромади 15% ва акциянинг бета-версияси 1,2.

СД ни ҳисоблаймиз:

СД = 5% + (15% – 5%) 1,2 = 9,6%

Бундай ҳолда, акция учун чегирма ставкаси 9,6% ни ташкил қилади.

Шуни таъкидлаш керакки, дисконт ставкаси бир қатор омилларга боғлиқ бўлган субъектив қийматдир, Масалан:

Кутилаётган инфляция: кутилаётган инфляция қанчалик юқори бўлса, дисконт ставкаси шунчалик юқори бўлиши керак.

Хавф даражаси: инвестиция лойиҳасининг хавфи қанчалик юқори бўлса, чегирма ставкаси шунчалик юқори бўлиши керак.

Муқобил инвестиция имкониятлари: дисконт ставкаси бошқа инвестиция имкониятларидан олинган даромаддан юқори бўлиши керак.

Чегирма ставкасидан фойдаланиш оқилона молиявий қарорлар қабул қилиш учун муҳим воситадир.

Умуман олганда, дисконт ставкаси молиявий таҳлил ва режалаштиришда муҳим восита бўлиб, пулнинг вақт қийматини ҳисобга олиш ва асосланган молиявий қарорлар қабул қилишга ёрдам беради.