VASHINGTON, 2024-yil 11-iyun – Global iqtisodiy o‘sish so’nggi uch yil ichida birinchi marta barqarorlashishi kutilmoqda, ammo so‘nggi tarixiy sur’atlarga nisbatan past darajada. Bu haqda Jahon bankining Jahon iqtisodiy istiqbollari hisobotining so‘nggi nashrida ma’lum qilingan.
Prognozlarga ko‘ra, jahon iqtisodiyotining o‘sish sur’ati 2024-yilda 2,6 foiz darajasida saqlanib qoladi va 2025–2026-yillarda biroz oshib, o‘rtacha 2,7 foizni tashkil etadi. Bu COVID-19 pandemiyasidan oldingi o‘n yil ichida o‘rtacha 3,1 foizdan ancha past. Prognoz shuni ko’rsatadiki, 2024–2026 yillarda dunyo aholisi va global yalpi ichki mahsulotning 80% dan ortig’ini tashkil etuvchi mamlakatlarda o’sish sur’atlari COVID-19 pandemiyasidan oldingi o’n yillikdagidan past bo’lib qoladi.
Umuman olganda, rivojlanayotgan mamlakatlarda iqtisodiy o’sish 2024-25 yillarda o’rtacha 4 foizni tashkil etadi, bu 2023 yilga nisbatan bir oz pastroq. Past daromadli iqtisodlarda o‘sish 2023-yildagi 3,8 foizdan 2024-yilda 5 foizga tezlashishi kutilmoqda. Biroq, 2024 yil uchun har to’rtta past daromadli mamlakatdan uchtasi uchun o’sish prognozlari yanvar oyida qilingan prognozlarga nisbatan yomonlashdi. Rivojlangan mamlakatlarda o‘sish 2024-yilda 1,5% darajasida saqlanib, 2025-yilda 1,7% gacha ko‘tariladi.
«Pandemiya, mojarolar, inflyatsiya va monetar keskinlashuv zarbalaridan to’rt yil o’tib, global iqtisodiy o’sish barqarorlashayotganga o’xshaydi», dedi Indermeet Gill, bosh iqtisodchi va Jahon banki guruhining katta vitse-prezidenti. – Shu bilan birga, o‘sish sur’ati 2020-yilgacha bo‘lgan darajada yuqori emas. Dunyoning eng qashshoq davlatlarining istiqbollari yanada tashvishli. Ular qarzga xizmat ko’rsatishning og’ir yukiga, savdo imkoniyatlarining qisqarishiga va o’z iqtisodiyotlari uchun qimmatga tushadigan iqlim bilan bog’liq voqealarga duch kelishmoqda. Rivojlanayotgan mamlakatlar xususiy sarmoyalarni rag’batlantirish, davlat qarzlarini kamaytirish, ta’lim, sog’liqni saqlash va asosiy infratuzilmani yaxshilash yo’llarini izlashlari kerak. Bu mamlakatlarning eng qashshoqlari, xususan, Xalqaro Taraqqiyot Assotsiatsiyasining imtiyozli yordami olish huquqiga ega 75 mamlakat xalqaro yordamsiz bunga erisha olmaydi”.
Rivojlanayotgan har to‘rt mamlakatdan biri bu yil 2019-yildagi pandemiyadan oldingiga qaraganda qashshoqroq bo‘lib qolishi kutilmoqda. Bu ko‘rsatkich mo‘rt va mojarolardan jabr ko‘rgan mamlakatlarda ikki baravar yuqori. Bundan tashqari, 2020-2024 yillarda rivojlanayotgan va rivojlangan mamlakatlar oʻrtasidagi daromadlar tafovuti rivojlanayotgan mamlakatlarning deyarli yarmida kengayishi kutilmoqda, bu 1990-yillardan beri eng yuqori koʻrsatkichdir. Aholi turmush darajasining muhim ko‘rsatkichi bo‘lgan aholi jon boshiga daromadning o‘sishi 2026 yilgacha ushbu mamlakatlarda o‘rtacha 3,0 foizni tashkil etishi kutilmoqda, bu COVID-19 pandemiyasidan oldingi o‘n yil ichida o‘rtacha 3,8 foizdan ancha past.
2024-yilda global inflyatsiya 3,5 foizgacha, 2025 yilda esa 2,9 foizgacha sekinlashishi kutilmoqda, biroq bu pasayish olti oy avval bashorat qilinganidek ahamiyatli emas. Natijada, ko’plab mamlakatlarning markaziy banklari asosiy foiz stavkalarini kamaytirishda ehtiyotkorlik bilan harakat qilishda davom etishi kutilmoqda. Global foiz stavkalari so‘nggi o‘n yilliklarga nisbatan yuqori bo‘lib qolishi mumkin, bu 2025–26 yillarda o‘rtacha 4 foizni tashkil etadi, bu 2000–2019 yillardagi o‘rtacha ko‘rsatkichdan ikki baravar ko‘p.
“Dunyoning barcha mintaqalarida oziq-ovqat va energiya narxlari pasaygan boʻlsa-da, asosiy inflyatsiya nisbatan yuqoriligicha qolmoqda va shunday boʻlib qolishi mumkin”, dedi Jahon banki prognoz guruhi direktori, bosh iqtisodchi oʻrinbosari Ayxan Kose. “Bu yirik rivojlangan mamlakatlarning markaziy banklarini foiz stavkalarini pasaytirishni kechiktirishga undashi mumkin. Yuqori stavkalarni uzoqroq muddatga saqlab turish jahon moliya bozorlaridagi sharoitlarning keskinlashishini va rivojlanayotgan mamlakatlarda o‘sish sur’atlarining sezilarli darajada pasayishini anglatadi”.
Bundan tashqari, «Jahon iqtisodiyoti istiqbollari» so’nggi nashri o’z vaqtida mavzularga oid ikkita tahliliy bobni o’z ichiga oladi. Ulardan biri xususiy investitsiyalarni jadallashtirish va iqtisodiy o’sishni rag’batlantirish uchun davlat investitsiyalaridan foydalanishni o’rganadi. Qayd etilishicha, jahon moliyaviy inqirozidan so‘ng rivojlanayotgan mamlakatlarda davlat investitsiyalarining o‘sish sur’ati ikki baravar kamaygan va so‘nggi o‘n yillikda yiliga o‘rtacha 5 foizni tashkil etgan. Shu bilan birga, davlat investitsiyalari iqtisodiy siyosatning kuchli quroli bo’lishi mumkin. Rivojlanayotgan mamlakatlarda yetarli moliyaviy maydonga va samarali davlat xarajatlari amaliyotiga ega boʻlgan mamlakatlarda davlat investitsiyalarining YaIMning 1% ga oshishi oʻrta muddatli istiqbolda ishlab chiqarish hajmining 1,6% ga oʻsishiga olib kelishi mumkin.
Ikkinchi tahliliy bobda kichik shtatlarning, ya’ni aholisi 1,5 million va undan kam bo‘lgan shtatlarning surunkali byudjet qiyinchiliklariga duchor bo‘lish sabablari ko‘rib chiqiladi. Kichik davlatlar sifatida tasniflangan 35 ta rivojlanayotgan mamlakatlarning beshdan ikki qismi qarz muammosiga duchor bo’lish xavfi yuqori yoki allaqachon qarzdor. Bu boshqa rivojlanayotgan mamlakatlarnikidan qariyb ikki baravar ko’p. Kichik davlatlarning byudjet muammolarini hal qilish uchun keng qamrovli islohotlar zarur. Soliq bazasining barqarorligi va ishonchliligini oshirish davlat daromadlarini oshirishga yordam beradi. Bundan tashqari, xarajatlar samaradorligini oshirish imkoniyatlaridan, ayniqsa, sog’liqni saqlash, ta’lim va infratuzilma sohalarida foydalanish mumkin. Moliyaviy siyosatni moslashtirish tabiiy ofatlar va boshqa inqirozlarning kuchayishi oqibatlarini yaxshiroq engishga yordam beradi. Xalqaro miqyosdagi maqsadli va muvofiqlashtirilgan siyosat ham ushbu mamlakatlarga katta moliyaviy barqarorlikka erishishda yordam berishi mumkin.
To‘liq hisobot bilan quyidagi havola orqali tanishish mumkin: https://www.worldbank.org/en/publication/global-economic-prospects