“2025-2026 yillarga mo‘ljallangan global iqtisodiy istiqbollar”

Kirish

Jahon bankining 2025 yil yanvar oyidagi «Global iqtisodiy istiqbollar» («Global Economic Prospects» – GEP) hisobotida jahon iqtisodiyotining dolzarb tendensiyalari, prognozlari va xatarlariga oid batafsil tahlillar taqdim etilgan. Xususan, rivojlanayotgan bozor va iqtisodiyotlarga (EMDE) e‘tibor qaratilib, ularning global iqtisodiyotga integratsiyasi va mintaqaviy istiqbollari, jumladan Yevropa va Markaziy Osiyo konteksti ko‘rib chiqilgan.

Global iqtisodiy tendensiyalar

O‘sishning barqarorlashuvi:

• 2025-2026 yillarda global iqtisodiyot yillik 2,7% o‘sish sur‘ati bilan barqarorlikka erishadi, bu pandemiyadan oldingi o‘n yillikdagi o‘rtacha ko‘rsatkichdan (3,1%) past.
• Inflyatsiyaning pasayishi va monetar siyosatning mo‘tadil yumshatilishi global savdo va investitsiyalarni kuchaytirishga sharoit yaratadi.

Asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar:

1. Rivojlangan iqtisodiyotlar 2025-2026 yillarda 1,7% o‘sishni ko‘rsatadi, bu esa inqirozdan oldingi darajadan sezilarli darajada past.
2. EMDE davlatlarida o‘sish o‘rtacha 4%ni tashkil qiladi, jumladan Xitoy (4,5%) va Hindiston (6,7%).
3. Neft narxlari pasayishda davom etadi: 2025 yilda o‘rtacha $72 barrel bo‘lishi kutilmoqda.
4. Global inflyatsiya pasayishi kutilmoqda, ammo EMDE davlatlarida rivojlangan mamlakatlarga qaraganda yuqori darajada qoladi.

Asosiy xatarlar:

1. Savdo cheklovlarining kuchayishi.
2. Yaqin Sharqdagi tanglik va Ukraina urushining ta‘siri kabi geosiyosiy mojarolar.
3. Iqlim o‘zgarishi tufayli tabiiy ofatlar sonining ortishi.
4. Ayrim iqtisodiyotlarda inflyatsion bosimning kuchayishi.

Rivojlanayotgan bozorlar: muammolar va imkoniyatlar

Jahon iqtisodiyotiga hissa: EMDE jahon iqtisodiy o‘sishining qariyb 60%ini tashkil etadi, ammo ularning imkoniyatlari quyidagi to‘siqlarga duch kelmoqda:

• Investitsiyalarning sekinlashuvi.
• Qarzdorlik darajasining oshishi.
• Islohotlar uchun institutsional bazaning zaifligi.

2025-2026 yillar prognozi:

• EMDE davlatlarining YaIM o‘sishi o‘rtacha 4% atrofida bo‘lishi kutilmoqda, ayniqsa Janubi-Sharqiy Osiyo va Afrikada istiqbollar yuqori.
• Global monetar siyosatning yumshatilishi hisobiga savdo va sanoat ko‘rsatkichlarida mo‘tadil yaxshilanish kutilmoqda.

Yevropa va Markaziy Osiyo: mintaqaviy kontekst

Hozirgi holat:

• Mintaqadagi o‘sish 2025 yilda 2,5-2,7% darajasida bo‘lishi prognoz qilinmoqda, bu pandemiyadan oldingi o‘rtacha ko‘rsatkichdan past.
• Iqtisodiy faollikka asosiy hissa qo‘shayotgan davlatlar — Turkiya, Polsha va Rossiya, ammo ularning o‘sish sur‘atlari bir xil emas.

Asosiy muammolar:

1. Energiya resurslariga tashqi yetkazib beruvchilarga qaramlik.
2. Xomashyo bozorlaridagi volatillik.
3. Ayrim mintaqaviy davlatlar uchun xalqaro moliya bozorlariga cheklangan kirish imkoniyati.

O‘zbekiston: mahalliy tahlil

Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar:

• O‘zbekiston YaIMi barqaror o‘sish ko‘rsatmoqda: 2025-2026 yillarda prognoz qilingan ko‘rsatkich 5,5 – 6,0%.
• Inflyatsiya bosqichma-bosqich pasaymoqda, ammo maqsadli ko‘rsatkichdan yuqori darajada qolmoqda, prognoz 8%.
• Asosiy kapitalga investitsiyalar yillik 10% ga oshmoqda, bu esa iqtisodiyotning diversifikatsiyasiga yordam bermoqda.
• Tashqi savdo tuzilmasida tekstil mahsulotlari va foydali qazilmalar eksportining ulushi oshmoqda.

Iqtisodiy yutuqlar:

O‘zbekiston islohotlar va iqtisodiy diversifikatsiya tufayli barqaror o‘sishni davom ettirmoqda. Asosiy muvaffaqiyat omillari:

• Tekstil, qishloq xo‘jaligi va tog‘-kon sanoatining rivojlanishi.
• Erkin iqtisodiy zonalarga xorijiy investitsiyalarni jalb qilish.
• Davlat aktivlarini boshqarishda shaffoflikning oshishi.

Muammolar:

• Xomashyo eksportiga va qo‘shni davlatlar talabiga bog‘liqlik.
• Global raqamli tendensiyalarga sust moslashuv.
• Ishlab chiqarish sektorida avtomatlashtirish darajasining pastligi.

Imkoniyatlar:

1. Eksport salohiyatini oshirish uchun infratuzilmani rivojlantirish.
2. Yuqori texnologiyali sohalarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish.
3. Belt and Road tashabbusi doirasida hamkorlikni chuqurlashtirish.

O‘zbekiston uchun tavsiyalar

Barqaror o‘sishni ta‘minlash uchun O‘zbekistonga quyidagilar zarur:

1. Soliq tizimini mustahkamlash: Soliqlarning yig‘ilishini yaxshilash va resurslarni taqsimlashni optimallashtirish.
2. Xususiy sektorni rag‘batlantirish: Kichik va o‘rta korxonalarga kredit resurslariga kirish imkoniyatini ta‘minlash.
3. Inson kapitaliga investitsiya qilish: Ta‘limni, ayniqsa STEM yo‘nalishlarini rivojlantirish.
4. Infratuzilmani modernizatsiya qilish: Raqamli texnologiyalarni joriy qilishni tezlashtirish va energiya samaradorligini oshirish.

Xulosa

Jahon bankining hisobotida barqaror rivojlanish uchun islohotlar va xalqaro hamkorlikning ahamiyati ta‘kidlangan. Rivojlanayotgan davlatlar, jumladan O‘zbekiston uchun, asosiy ustuvor yo‘nalishlar makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash, investitsiyalarni jalb qilish va tuzilmaviy cheklovlarni bartaraf etishdir. O‘z vaqtida ko‘rilgan chora-tadbirlar xavflarni kamaytirish bilan birga uzoq muddatli o‘sish uchun imkoniyatlarni ham ochib beradi.

Manba: Jahon bankining 2025 yil yanvar oyidagi «Global iqtisodiy istiqbollar» hisoboti