Texnologiya jadal sur’atlar bilan rivojlanayotgan bugungi dunyoda kriptovalyutalar va ularning imkoniyatlariga qiziquvchilar soni ortib bormoqda.

Kriptovalyuta tarixi

Kriptovalyutaning tarixi 2009 yilda birinchi va eng mashhur markazlashmagan raqamli valyuta bo’lgan Bitcoinning paydo bo’lishi bilan boshlanadi. Bitcoin yaratuvchisi Satoshi Nakamoto blokcheynga asoslangan tizimni ishlab chiqdi, bu texnologiya barcha tranzaktsiyalarning shaffofligi va xavfsizligini ta’minlaydi. Bitcoinning muvaffaqiyati altkoinlar deb nomlanuvchi boshqa ko’plab kriptovalyutalarning yaratilishiga ilhom berdi.

Kriptovalyutaning ta’rifi

Kriptovalyuta – bu tranzaktsiyalarni himoya qilish va yangi birliklarni yaratishni nazorat qilish uchun kriptografiyadan foydalanadigan raqamli yoki virtual valyuta. Kriptovalyutalar bank yoki hukumat kabi markaziy hokimiyat tomonidan tartibga solinmaydi, aksincha ular markazlashtirilmagan, ya’ni ular kompyuterlar tarmog’i tomonidan boshqariladi.

Shu bilan birga, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 07.03.2018 yildagi PQ-3832-son “O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA RAQAMLI IQTISODIYOTNI VA KRIPTO-AKTIVLAR AYLANMASI SOHASINI RIVOJLANTIRISH CHORA-TADBIRLARI TO‘G‘RISIDA”gi Qaroriga asosan:

«kripto-aktiv mulkiy huquq hisoblanib, ma’lumotlarning taqsimlangan reyestridagi raqamli yozuvlar yig‘indisi bo‘lgan qiymati va egasiga ega.«

Kriptovalyutalar turlari

Bitcoindan tashqari, har birining o’ziga xos xususiyatlari va afzalliklari bo’lgan boshqa ko’plab kriptovalyutalar mavjud. Eng mashhur altkoinlar qatoriga Ethereum, Litecoin, Ripple, Cardano, Dogecoin va boshqalar kiradi.

Kriptovalyutalarning bir nechta turlari mavjud:

Bitcoin (BTC): Markazlashtirilmagan moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish uchun yaratilgan eng mashhur va keng tarqalgan kriptovalyuta.

Ethereum (ETH): markazlashtirilmagan ilovalarni yaratish va tokenlarni chiqarish imkonini beruvchi aqlli shartnomalar platformasi.

Ripple (XRP): kriptovalyuta banklararo operatsiyalar va xalqaro pul o’tkazmalari uchun mo’ljallangan.

Litecoin (LTC): Tezroq tranzaktsiyalar va kamroq to’lovlarni taklif qiluvchi Bitcoin-ga muqobil.

Stabilkoinlar: o’zgaruvchanlikni minimallashtirish uchun fiat valyutalari yoki boshqa aktivlarning qiymatiga bog’langan kriptovalyutalar.

Kripto birjalar

Kripto birjalar – bu odamlar kriptovalyutalarni sotib olish, sotish va almashishi mumkin bo’lgan onlayn platformalar. Ko’p turli kripto birjalari mavjud, ularning har biri o’z to’lovlari, xususiyatlari va xavfsizlik choralariga ega. Kriptovalyutani tanlashda tadqiqot o’tkazish va ehtiyojlaringizga mos keladiganini tanlash muhimdir.

Mayning

Mayning – bu kripto valyutasining yangi birliklarini yaratish jarayoni. Konchilar murakkab matematik muammolarni hal qilish uchun kuchli kompyuterlardan foydalanadilar va buning uchun ular kriptovalyuta bilan mukofotlanadi. Tog’-kon qazib olish daromadli faoliyat bo’lishi mumkin, ammo u asbob-uskunalar va elektr energiyasiga katta sarmoya talab qiladi.

Kriptovalyutaning afzalliklari

Kriptovalyuta an’anaviy valyutalarga nisbatan bir qator afzalliklarga ega, masalan:

• Demarkazsizlashtirish: Kriptovalyutalar hech qanday markaziy hokimiyat tomonidan tartibga solinmaydi, bu ularni tsenzura va manipulyatsiyaga nisbatan chidamliroq qiladi.
• Xavfsizlik: Kriptovalyuta operatsiyalari kriptografiya bilan himoyalangan bo‘lib, ularni yuqori darajada xavfsiz va deyarli soxtalashtirish mumkin emas.
• Shaffoflik: Barcha kriptovalyuta operatsiyalari blokcheyn deb nomlanuvchi ommaviy daftarda qayd etiladi va shaffoflik va kuzatuvni ta’minlaydi.
• Kam to‘lovlar: Kriptovalyuta operatsiyalari odatda an’anaviy pul o‘tkazmalariga qaraganda pastroq to‘lovlarga ega.
• Global kirish: Kriptovalyutalardan dunyoning istalgan nuqtasida vositachilarga ehtiyoj sezmasdan to‘lovlarni amalga oshirish uchun foydalanish mumkin.

Kriptovalyuta xavfi

O’zining afzalliklariga qaramay, kriptovalyuta ham ma’lum xavflarga ega, masalan:

• O’zgaruvchanlik: Kriptovalyuta narxlari juda o’zgaruvchan bo’lishi mumkin, ya’ni ular qiymati tez va keskin o’zgarishi mumkin.
• Firibgarlik: Kriptovalyutani firibgarlik qilish xavfi mavjud, shuning uchun kriptovalyutalarni investitsiya qilish va ulardan foydalanishda ehtiyot bo‘lish kerak.
• Hacks: Kriptovalyuta birjalari va hamyonlarni buzish mumkin, bu esa kriptovalyutani yo’qotishiga olib kelishi mumkin.

Tartibga solish: Kriptovalyutani tartibga solish hali ham rivojlanmoqda va kelajakdagi hukumatlar undan foydalanishga ta’sir qilishi mumkin bo’lgan yangi qoidalarni kiritishi mumkin.

Xulosa

Kriptovalyuta – bu moliya kelajagiga sezilarli ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan yangi va rivojlanayotgan texnologiya. Kriptovalyutani investitsiya qilish yoki ishlatishdan oldin unga bog’liq foyda va xavflarni tushunish muhimdir. Ularning paydo bo’lishi bilan investorlar, tadbirkorlar va ishlab chiquvchilar uchun yangi imkoniyatlar paydo bo’ldi. Kriptovalyutalar va kripto-aktivlarning asosiy tamoyillarini tushunish foydalanuvchilarga tez rivojlanayotgan ushbu sektorda ongli moliyaviy qarorlar qabul qilishga yordam beradi.

— 

Криптовалюта: рақамли молия дунёси

Криптовалюта тарихи

Криптовалютанинг тарихи 2009 йилда биринчи ва энг машҳур марказлашмаган рақамли валюта бўлган Битcоиннинг пайдо бўлиши билан бошланади. Битcоин яратувчиси Сатоши Накамото блокчейнга асосланган тизимни ишлаб чиқди, бу технология барча транзакцияларнинг шаффофлиги ва хавфсизлигини таъминлайди. Битcоиннинг муваффақияти алткоинлар деб номланувчи бошқа кўплаб криптовалюталарнинг яратилишига илҳом берди.

Криптовалютанинг таърифи

Криптовалюта – бу транзакцияларни ҳимоя қилиш ва янги бирликларни яратишни назорат қилиш учун криптографиядан фойдаланадиган рақамли ёки виртуал валюта. Криптовалюталар банк ёки ҳукумат каби марказий ҳокимият томонидан тартибга солинмайди, аксинча улар марказлаштирилмаган, яъни улар компьютерлар тармоғи томонидан бошқарилади.

Шу билан бирга, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 07.03.2018 йилдаги ПҚ-3832-сон “ЎЗБEКИСТОН РEСПУБЛИКАСИДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТНИ ВА КРИПТО-АКТИВЛАР АЙЛАНМАСИ СОҲАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ ТЎҒРИСИДА”ги Қарорига асосан:

«крипто-актив мулкий ҳуқуқ ҳисобланиб, маълумотларнинг тақсимланган реестридаги рақамли ёзувлар йиғиндиси бўлган қиймати ва эгасига эга.»

Криптовалюталар турлари

Битcоиндан ташқари, ҳар бирининг ўзига хос хусусиятлари ва афзалликлари бўлган бошқа кўплаб криптовалюталар мавжуд. Энг машҳур алткоинлар қаторига Этҳереум, Литеcоин, Риппле, Cардано, Догеcоин ва бошқалар киради.

Криптовалюталарнинг бир нечта турлари мавжуд:

Битcоин: Марказлаштирилмаган молиявий операцияларни амалга ошириш учун яратилган энг машҳур ва кенг тарқалган криптовалюта.

Эзереум: марказлаштирилмаган иловаларни яратиш ва токенларни чиқариш имконини берувчи ақлли шартномалар платформаси.

Риппле: криптовалюта банклараро операциялар ва халқаро пул ўтказмалари учун мўлжалланган.

Литеcоин: Тезроқ транзакциялар ва камроқ тўловларни таклиф қилувчи Битcоин-га муқобил.

Стабилкоинлар: ўзгарувчанликни минималлаштириш учун фиат валюталари ёки бошқа активларнинг қийматига боғланган криптовалюталар.

Крипто биржалар

Крипто биржалар – бу одамлар криптовалюталарни сотиб олиш, сотиш ва алмашиши мумкин бўлган онлайн платформалар. Кўп турли крипто биржалари мавжуд, уларнинг ҳар бири ўз тўловлари, хусусиятлари ва хавфсизлик чораларига эга. Криптовалютани танлашда тадқиқот ўтказиш ва эҳтиёжларингизга мос келадиганини танлаш муҳимдир.

Майнинг

Майнинг – бу крипто валютасининг янги бирликларини яратиш жараёни. Кончилар мураккаб математик муаммоларни ҳал қилиш учун кучли компьютерлардан фойдаланадилар ва бунинг учун улар криптовалюта билан мукофотланади. Тоғ-кон қазиб олиш даромадли фаолият бўлиши мумкин, аммо у асбоб-ускуналар ва электр энергиясига катта сармоя талаб қилади.

Криптовалютанинг афзалликлари

Криптовалюта анъанавий валюталарга нисбатан бир қатор афзалликларга эга, масалан:

• Демарказсизлаштириш: Криптовалюталар ҳеч қандай марказий ҳокимият томонидан тартибга солинмайди, бу уларни цензура ва манипуляцияга нисбатан чидамлироқ қилади.
• Хавфсизлик: Криптовалюта операциялари криптография билан ҳимояланган бўлиб, уларни юқори даражада хавфсиз ва деярли сохталаштириш мумкин эмас.
• Шаффофлик: Барча криптовалюта операциялари блокчейн деб номланувчи оммавий дафтарда қайд этилади ва шаффофлик ва кузатувни таъминлайди.
• Кам тўловлар: Криптовалюта операциялари одатда анъанавий пул ўтказмаларига қараганда пастроқ тўловларга эга.
• Глобал кириш: Криптовалюталардан дунёнинг исталган нуқтасида воситачиларга эҳтиёж сезмасдан тўловларни амалга ошириш учун фойдаланиш мумкин.

Криптовалюта хавфи

Ўзининг афзалликларига қарамай, криптовалюта ҳам маълум хавфларга эга, масалан:

Ўзгарувчанлик: Криптовалюта нархлари жуда ўзгарувчан бўлиши мумкин, яъни улар қиймати тез ва кескин ўзгариши мумкин.
Фирибгарлик: Криптовалютани фирибгарлик қилиш хавфи мавжуд, шунинг учун криптовалюталарни инвестиция қилиш ва улардан фойдаланишда эҳтиёт бўлиш керак.
Ҳаcкс: Криптовалюта биржалари ва ҳамёнларни бузиш мумкин, бу эса криптовалютани йўқотишига олиб келиши мумкин.

Тартибга солиш: Криптовалютани тартибга солиш ҳали ҳам ривожланмоқда ва келажакдаги ҳукуматлар ундан фойдаланишга таъсир қилиши мумкин бўлган янги қоидаларни киритиши мумкин.

Хулоса

Криптовалюта – бу молия келажагига сезиларли таъсир кўрсатиши мумкин бўлган янги ва ривожланаётган технология. Криптовалютани инвестиция қилиш ёки ишлатишдан олдин унга боғлиқ фойда ва хавфларни тушуниш муҳимдир. Уларнинг пайдо бўлиши билан инвесторлар, тадбиркорлар ва ишлаб чиқувчилар учун янги имкониятлар пайдо бўлди. Криптовалюталар ва крипто-активларнинг асосий тамойилларини тушуниш фойдаланувчиларга тез ривожланаётган ушбу секторда онгли молиявий қарорлар қабул қилишга ёрдам беради.