2024-yilda O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiyoti barqaror o‘sish sur‘atlarini namoyish etdi, bu esa mamlakatning dinamik rivojlanishini va o‘zgaruvchan sharoitlarga moslashish qobiliyatini tasdiqlaydi. Dastlabki ma‘lumotlarga ko‘ra, yalpi ichki mahsulot (YaIM) hajmi joriy narxlarda 1 454 573,9 mlrd so‘mni tashkil etib, 2023-yilga nisbatan real ifodada 6,5% ga oshdi. YaIM deflyator indeksi o‘tgan yilgi narxlarga nisbatan 113,3% ni tashkil etdi.

Asosiy YaIM ko‘rsatkichlari

• AQSh dollaridagi YaIM: nominal YaIM 114,96 mlrd AQSh dollarini tashkil etdi. Bu iqtisodiyotning barqarorligini, hatto 2024-yilda 1 AQSh dollariga o‘rtacha 12 652,7 so‘m kursi sharoitida ham, namoyish etmoqda.
• Har bir jon boshiga YaIM o‘sishi: 2024-yilda har bir jon boshiga YaIM 39 131,4 ming so‘mni (3 092,7 AQSh dollarini) tashkil etib, 2023-yilga nisbatan real ifodada 4,4% ga oshdi.

YaIM dinamikasi

2020-2024-yillar davomida YaIM barqaror o‘sish tendensiyasini ko‘rsatdi. 2024-yilda o‘sish sur‘ati 6,5% ni tashkil etdi, bu esa so‘nggi besh yil ichida eng yuqori ko‘rsatkichdir. YaIM deflyator indeksining dinamikasi 113% va 114% oralig‘ida barqaror bo‘lib qoldi.

YaIMning iqtisodiy faoliyat turlariga ko‘ra tuzilishi

2024-yilda O‘zbekiston Respublikasi YaIMining tuzilishi quyidagi o‘zgarishlarni ko‘rsatdi:

• Xizmatlar sohasi ulushi 46,2% dan 47,4% gacha oshdi.
• Sanoat ulushi 25,3% dan 26,4% gacha oshdi.
• Qishloq xo‘jaligi ulushi 21,2% dan 19,2% gacha kamaydi.
• Qurilish ulushi 7,3% dan 7,0% gacha kamaydi.

Har bir jon boshiga YaIM va o‘sish sur‘atlari

So‘nggi besh yil ichida har bir jon boshiga YaIM 19,5% ga oshib, 39 131,4 ming so‘mni tashkil etdi. O‘tgan yilga nisbatan real o‘sish 4,4% ni tashkil etdi, bu esa mehnat unumdorligi va aholi turmush darajasining oshishini ko‘rsatadi.

Qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligining yalpi qo‘shilgan qiymati

Qishloq xo‘jaligidagi yalpi qo‘shilgan qiymat hajmi 266 565,0 mlrd so‘mni tashkil etib, 2024-yilda 3,1% ga oshdi. Asosiy hissa dehqonchilik va chorvachilikka (umumiy hajmning 96,6%) tegishli.

Sanoat tarmog‘ining yalpi qo‘shilgan qiymati

Sanoat sektori 6,8% ga o‘sdi va yalpi qo‘shilgan qiymat hajmi 365 894,6 mlrd so‘mni tashkil etdi. Asosiy o‘sish omillari:

• Qayta ishlash sanoati (+7,7%).
• Tog‘-kon sanoati (+1,9%).
• Elektr ta‘minoti va gaz tarmog‘i (+5,4%).

Qurilish tarmog‘ining yalpi qo‘shilgan qiymati

Qurilish sektori 8,8% ga o‘sdi va qiymati 96 801,9 mlrd so‘mga etdi. Fuqarolik obyektlari qurilishi o‘sishi 24,7% ni tashkil etdi.

Xizmatlar sohasining yalpi qo‘shilgan qiymati

Xizmatlar sohasi 7,7% ga o‘sib, qiymati 657 348,5 mlrd so‘mni tashkil etdi. Quyidagi sohalar sezilarli o‘sishni namoyish etdi:

• Axborot va aloqa: +24,7%.
• Savdo: +11,5%.
• Yashash va ovqatlanish: +10,7%.

Savdo tarmog‘ining yalpi qo‘shilgan qiymati

Savdo tarmog‘ining qo‘shilgan qiymati 86 739,1 mlrd so‘mni tashkil etib, 11,5% ga oshdi. Chakana savdo umumiy hajmning 56,1% ni egalladi.

Tashish va saqlash tarmog‘ining yalpi qo‘shilgan qiymati

Tashish va saqlash tarmog‘i yalpi qo‘shilgan qiymati 75 464,6 mlrd so‘mni tashkil etdi, o‘sish sur‘ati 8,5% ni tashkil etdi. Avtomobil transporti xizmatlari umumiy hajmning 55,7% ni egalladi.

Axborot va aloqa tarmog‘ining yalpi qo‘shilgan qiymati

Axborot va aloqa tarmog‘ining o‘sish sur‘ati 24,7% ni tashkil etdi, qiymati 36 864,0 mlrd so‘mga etdi. Asosiy hissa mobil aloqa va internet xizmatlariga tegishli.

Kichik tadbirkorlik tomonidan yaratilgan qo‘shilgan qiymat

Kichik biznes mamlakat iqtisodiyotida muhim rol o‘ynaydi. 2024-yilda kichik biznes YaIMning 56% ini tashkil etdi, qishloq xo‘jaligi, qurilish va xizmat ko‘rsatish sohalarida sezilarli ulushni ta‘minladi.

Kuzatilmaydigan iqtisodiyot

Kuzatilmaydigan iqtisodiyot, ya‘ni norasmiy va soya iqtisodiyoti YaIM baholashda muhim omil bo‘lib qolmoqda. 2024-yilda kuzatilmaydigan iqtisodiyot YaIMning taxminan 20% ini tashkil etdi. Bu quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• Norasmiy bandlik: ayniqsa, qishloq xo‘jaligi, savdo va xizmatlar sohalarida rasmiy hisobotdan tashqarida qolgan faoliyat.
• Soya operatsiyalari: soliq to‘lash yoki boshqa talablarni chetlab o‘tish maqsadida rasmiylashtirilmagan kelishuvlar.
• Yashirin daromadlar: kichik biznes, uy-joy ijarasi va norasmiy moliyaviy operatsiyalardan kelgan daromadlar.

Mamlakatda iqtisodiyotni yanada shaffoflashtirish maqsadida quyidagi choralar ko‘rilmoqda:

1. Raqamli texnologiyalarni rivojlantirish: elektron hisob-kitob va hisobot tizimlarini joriy etish.
2. Tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlash: moliyaviy savodxonlikni oshirish va faoliyatni qonuniylashtirish bo‘yicha davlat dasturlari.
3. Nazoratni kuchaytirish: soliq idoralari tomonidan monitoringni oshirish va norasmiy faoliyat uchun javobgarlikni kuchaytirish.

Kuzatilmaydigan iqtisodiyot ish bilan ta‘minlash va aholi daromadlarini ta‘minlashda muhim bo‘lsa-da, soliq tushumlari va uzoq muddatli barqarorlik uchun xavf tug‘diradi. Ushbu muammolarni bartaraf etish O‘zbekistonning kelgusi iqtisodiy rivojlanishi uchun muhim yo‘nalish hisoblanadi.

Xulosa va istiqbollar

2024-yil O‘zbekiston uchun barqaror iqtisodiy o‘sish davri bo‘ldi. Raqamlashtirish va infratuzilmani rivojlantirish asosiy omillar bo‘ldi. Kelgusida yuqori texnologiyali ishlab chiqarishni kengaytirish, soya iqtisodiyotini qisqartirish va eksportni rag‘batlantirish asosiy ustuvor vazifalar bo‘lib qoladi. O‘zbekiston mintaqaviy lider sifatida o‘z o‘rnini mustahkamlamoqda.