Inflyatsiya – bu iqtisodiyotda ma’lum vaqt oralig’ida tovarlar va xizmatlar narxlari umumiy darajasining umumiy va barqaror o’sishi, bu pulning xarid qobiliyatining pasayishiga olib keladi.

Inflyatsiya – bu iqtisodiyotda ma’lum vaqt oralig’ida tovarlar va xizmatlar narxlari umumiy darajasining umumiy va barqaror o’sishi, bu pulning xarid qobiliyatining pasayishiga olib keladi.

Inflyatsiya foiz sifatida o’lchanadi va odatda iste’mol narxlari indeksining (CPI) yoki ishlab chiqaruvchilar narxlari indeksining (PPI) yillik o’zgarishi sifatida hisoblanadi.

Oddiy qilib aytganda, inflyatsiya bir xil miqdordagi pulga vaqt o’tishi bilan kamroq tovar va xizmatlar sotib olishi mumkinligini anglatadi.

Inflyatsiyaning bir nechta ta’riflari mavjud:

Pulning sotib olish qobiliyatining pasayishi: Bu inflyatsiyaning eng keng tarqalgan ta’rifidir.

Pul massasining ko’payishi:

Ushbu ta’rif inflyatsiyaning oqibatlariga emas, balki uning sabablariga qaratilgan.

Yalpi talab va yalpi taklif o’rtasidagi tafovut:

Ushbu ta’rifda inflyatsiya yalpi talab yalpi taklifdan oshib ketganda sodir bo’lishini ta’kidlaydi.

Inflyatsiyaning umumiy ta’rifi:

Inflyatsiya iqtisodiyotda tovarlar va xizmatlar narxlari darajasining umumiy o’sishini tavsiflaydi. Bunga turli omillar sabab bo’lishi mumkin, masalan, pul taklifining o’sishi, tovarlar va xizmatlarga talab, ishlab chiqarish xarajatlari va boshqalar.

Rivojlanayotgan mamlakatlarda inflyatsiya normal hisoblanadi, biroq inflyatsiyaning haddan tashqari yuqori sur’atlari aholining xarid qobiliyatini yo‘qotishi, iqtisodiyotdagi beqarorlik kabi salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.

Inflyatsiya shakllari va turlari:

Yumshoq inflyatsiya:

Narxlar darajasining o’rtacha va barqaror o’sishi, bu jiddiy iqtisodiy muammolarni keltirib chiqarmaydi va byudjetni rejalashtirishda osongina hisobga olinadi.

Giperinflyatsiya:

Narxlarning tez va nazoratsiz o’sishiga olib keladigan inflyatsiyaning o’ta yuqori sur’atlari ko’pincha milliy valyutaga ishonchning pasayishi va iqtisodiyotdagi tartibsizliklar bilan birga keladi. Giperinflyatsiyaga misol sifatida 2000-yillar boshidagi Zimbabvedagi vaziyatni keltirish mumkin.

Deflyatsiya:

Deflyatsiya inflyatsiyaga qarama-qarshi hodisa bo’lib, tovarlar va xizmatlar narxlari darajasi pasayadi.

Deflyatsiyaga past talab, iqtisodiy tanazzul yoki texnologik o’zgarishlar sabab bo’lishi mumkin. Bu, shuningdek, iqtisodiyot uchun salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin, masalan, iste’molni kechiktirish va ishlab chiqarish va bandlikni yanada qisqartirish.

Pul deflyatsiyasi:

Pul deflyatsiyasi – bu pul birligining narx darajasining oshishi tufayli sotib olish qobiliyatini yo’qotadigan hodisa.

Stagflyatsiya:

Stagflyatsiya – bu inflyatsiya va iqtisodiy turg’unlikning kombinatsiyasi bo’lib, unda narxlar darajasi ko’tariladi, lekin iqtisodiyot turg’unlashadi yoki retsessiyada bo’ladi.

Giperinflyatsiya va giperaktivatsiya:

Bular turli xil hodisalar. Giperinflyatsiya narx darajasining tez va boshqarib bo’lmaydigan o’sishini anglatadi, giperaktivatsiya esa bozorga yangi qimmatli qog’ozlarning ortiqcha chiqarilishini anglatadi.

Dezinflyatsiya:

Bu inflyatsiya darajasini pasaytirish jarayonidir.

Inflyatsiya shakllari:

Ochiq inflyatsiya:

Bu inflyatsiyaning eng keng tarqalgan shakli bo’lib, u tovarlar va xizmatlar narxining oshishida namoyon bo’ladi.

Yashirin inflyatsiya:

Yashirin inflyatsiya sharoitida tovarlar va xizmatlar narxi o’zgarmasligi mumkin, ammo tovarlar va xizmatlarning etishmasligi mavjud.

O’rmalovchi inflyatsiya:

Bu odatda yiliga bir necha foizni tashkil etadigan o’rtacha inflyatsiya.

O’ta yuqori kuchli inflyatsiya:

Bu yiliga o’nlab yoki hatto yuzlab foizlarni tashkil etadigan yuqori inflyatsiya.

Giperinflyatsiya:

Bu tovarlar va xizmatlar narxi oyiga minglab foizga ko’tarilishi mumkin bo’lgan eng yuqori inflyatsiya.

Inflyatsiya turlari:

Talab inflyatsiyasi:

Bu inflyatsiyaning eng keng tarqalgan turi bo’lib, yalpi talab yalpi taklifdan oshib ketganda yuzaga keladi.

Xarajatlar inflyatsiyasi:

Bu turdagi inflyatsiya tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish tannarxi oshganida yuzaga keladi.

O’rnatilgan inflyatsiya:

Bu inflyatsiyaning bir turi bo’lib, odamlar kelajakda narxlarning oshishini kutadilar va shuning uchun ish haqini oshirishni talab qiladilar.

Pul inflyatsiyasi:

muomalaga pulning haddan tashqari ko’p chiqarilishi natijasida yuzaga kelgan.

Tarkibiy inflyatsiya:

iqtisodiyot strukturasidagi nomutanosiblik, masalan, ayrim tarmoqlarning samarasizligi.

Import qilingan inflyatsiya:

import qilinadigan tovarlar narxining oshishi tufayli mamlakatda narxlarning oshishi.

Eksport qilingan inflyatsiya:

uning tovarlariga jahon bozorida yuqori talab tufayli mamlakatda narxlarning oshishi.

Kutilmagan inflyatsiya:

kutilmagan hodisalar tufayli to’satdan paydo bo’ladi, masalan, neft narxining keskin o’sishi.

Kutilayotgan inflyatsiya:

odamlar narxlarning oshishini bashorat qilishadi va shunga mos ravishda o’zini tutishadi, masalan, ish haqini oshirishni talab qilishadi.

Asimmetrik inflyatsiya:

Asimmetrik inflyatsiya tovarlar va xizmatlar narxining har xil sur’atlarda yoki turli vaqtlarda ko’tarilishi holatini tavsiflaydi. Masalan, ba’zi tovarlar narxi boshqalarga qaraganda tezroq ko’tarilishi mumkin, bu esa inflyatsiyaning aholining turli qatlamlariga assimetrik ta’sirini keltirib chiqarishi mumkin.

Gipoinflyatsiya:

Gipoinflyatsiya – tovarlar va xizmatlar narxlarining o’sish sur’ati kutilgan darajadan past yoki nolga yaqin bo’lgan inflyatsiyaning past darajasi. Ba’zi hollarda gipoinflyatsiya iqtisoddagi pasayish yoki aholining qarishi kabi demografik o’zgarishlar sabab bo’lishi mumkin.

Narxlarni barqarorlashtirish:

Narxlarni barqarorlashtirish – bu uzoq vaqt davomida narx darajasi nisbatan barqaror bo’lib qoladigan holat. Bu muvaffaqiyatli pul-kredit siyosati, nazorat ostida inflyatsiya va barqaror iqtisodiy o’sish natijasi bo’lishi mumkin.

Inflyatsiya turlari va u bilan bog‘liq hodisalarning xilma-xilligini hisobga olgan holda, iqtisodiy siyosat va narxlarni nazorat qilish iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash va aholining xarid qobiliyatini himoya qilishda muhim o‘rin tutadi.

Bu atamalar o’rtasidagi farqni tushunish muhimdir, chunki ular iqtisodiyotga turli xil ta’sir ko’rsatadi va ularni tartibga solish va nazorat qilish uchun turli xil choralarni talab qiladi.

Shuni ta’kidlash kerakki, inflyatsiya murakkab iqtisodiy hodisa bo’lib, unga ko’plab omillar ta’sir qiladi.

Inflyatsiyani o’rganish quyidagilar uchun muhimdir:

• Iqtisodiy jarayonlarni tushunish: Inflyatsiya eng muhim iqtisodiy ko’rsatkichlardan biridir.
• Aniqlangan moliyaviy qarorlar qabul qiling: inflyatsiya pul tannarxiga, foiz stavkalariga va boshqa moliyaviy ko’rsatkichlarga ta’sir qiladi.
• Hukumatning iqtisodiy siyosatini ishlab chiqish: hukumatlar inflyatsiyani nazorat qilish uchun turli vositalardan foydalanadilar.

— 

Инфляция. Дезинфляция. Гиперинфляция. Дефляция. Стагфляция. Гипоинфляция.

Инфляция – бу иқтисодиётда маълум вақт оралиғида товарлар ва хизматлар нархлари умумий даражасининг умумий ва барқарор ўсиши, бу пулнинг харид қобилиятининг пасайишига олиб келади.

Инфляция – бу иқтисодиётда маълум вақт оралиғида товарлар ва хизматлар нархлари умумий даражасининг умумий ва барқарор ўсиши, бу пулнинг харид қобилиятининг пасайишига олиб келади.

Инфляция фоиз сифатида ўлчанади ва одатда истеъмол нархлари индексининг (CПИ) ёки ишлаб чиқарувчилар нархлари индексининг (ППИ) йиллик ўзгариши сифатида ҳисобланади.

Оддий қилиб айтганда, инфляция бир хил миқдордаги пулга вақт ўтиши билан камроқ товар ва хизматлар сотиб олиши мумкинлигини англатади.

Инфляциянинг бир нечта таърифлари мавжуд:

Пулнинг сотиб олиш қобилиятининг пасайиши: Бу инфляциянинг енг кенг тарқалган таърифидир.

Пул массасининг кўпайиши:

Ушбу таъриф инфляциянинг оқибатларига емас, балки унинг сабабларига қаратилган.

Ялпи талаб ва ялпи таклиф ўртасидаги тафовут:

Ушбу таърифда инфляция ялпи талаб ялпи таклифдан ошиб кетганда содир бўлишини таъкидлайди.

Инфляциянинг умумий таърифи:

Инфляция иқтисодиётда товарлар ва хизматлар нархлари даражасининг умумий ўсишини тавсифлайди. Бунга турли омиллар сабаб бўлиши мумкин, масалан, пул таклифининг ўсиши, товарлар ва хизматларга талаб, ишлаб чиқариш харажатлари ва бошқалар.

Ривожланаётган мамлакатларда инфляция normal ҳисобланади, бироқ инфляциянинг ҳаддан ташқари юқори суръатлари аҳолининг харид қобилиятини йўқотиши, иқтисодиётдаги беқарорлик каби салбий оқибатларга олиб келиши мумкин.

Инфляция шакллари ва турлари:

Юмшоқ инфляция:

Нархлар даражасининг ўртача ва барқарор ўсиши, бу жиддий иқтисодий муаммоларни келтириб чиқармайди ва бюджетни режалаштиришда осонгина ҳисобга олинади.

Гиперинфляция:

Нархларнинг тез ва назорациз ўсишига олиб келадиган инфляциянинг ўта юқори суръатлари кўпинча миллий валютага ишончнинг пасайиши ва иқтисодиётдаги тартибсизликлар билан бирга келади. Гиперинфляцияга мисол сифатида 2000-йиллар бошидаги Зимбабведаги вазиятни келтириш мумкин.

Дефляция:

Дефляция инфляцияга қарама-қарши ҳодиса бўлиб, товарлар ва хизматлар нархлари даражаси пасаяди.

Дефляцияга паст талаб, иқтисодий таназзул ёки технологик ўзгаришлар сабаб бўлиши мумкин. Бу, шунингдек, иқтисодиёт учун салбий оқибатларга олиб келиши мумкин, масалан, истеъмолни кечиктириш ва ишлаб чиқариш ва бандликни янада қисқартириш.

Пул дефляцияси:

Пул дефляцияси – бу пул бирлигининг нарх даражасининг ошиши туфайли сотиб олиш қобилиятини йўқотадиган ҳодиса.

Стагфляция:

Стагфляция – бу инфляция ва иқтисодий турғунликнинг комбинацияси бўлиб, унда нархлар даражаси кўтарилади, лекин иқтисодиёт турғунлашади ёки рецессияда бўлади.

Гиперинфляция ва гиперактивация:

Булар турли хил ҳодисалар. Гиперинфляция нарх даражасининг тез ва бошқариб бўлмайдиган ўсишини англатади, гиперактивация еса бозорга янги қимматли қоғозларнинг ортиқча чиқарилишини англатади.

Дезинфляция:

Бу инфляция даражасини пасайтириш жараёнидир.

Инфляция шакллари:

Очиқ инфляция:

Бу инфляциянинг енг кенг тарқалган шакли бўлиб, у товарлар ва хизматлар нархининг ошишида намоён бўлади.

Яширин инфляция:

Яширин инфляция шароитида товарлар ва хизматлар нархи ўзгармаслиги мумкин, аммо товарлар ва хизматларнинг етишмаслиги мавжуд.

Ўрмаловчи инфляция:

Бу одатда йилига бир неча фоизни ташкил етадиган ўртача инфляция.

Ўта юқори кучли инфляция:

Бу йилига ўнлаб ёки ҳатто юзлаб фоизларни ташкил етадиган юқори инфляция.

Гиперинфляция:

Бу товарлар ва хизматлар нархи ойига минглаб фоизга кўтарилиши мумкин бўлган енг юқори инфляция.

Инфляция турлари:

Талаб инфляцияси:

Бу инфляциянинг енг кенг тарқалган тури бўлиб, ялпи талаб ялпи таклифдан ошиб кетганда юзага келади.

Харажатлар инфляцияси:

Бу турдаги инфляция товарлар ва хизматлар ишлаб чиқариш таннархи ошганида юзага келади.

Ўрнатилган инфляция:

Бу инфляциянинг бир тури бўлиб, одамлар келажакда нархларнинг ошишини кутадилар ва шунинг учун иш ҳақини оширишни талаб қиладилар.

Пул инфляцияси:

муомалага пулнинг ҳаддан ташқари кўп чиқарилиши натижасида юзага келган.

Таркибий инфляция:

иқтисодиёт структурасидаги номутаносиблик, масалан, айрим тармоқларнинг самарасизлиги.

Import қилинган инфляция:

import қилинадиган товарлар нархининг ошиши туфайли мамлакатда нархларнинг ошиши.

Експорт қилинган инфляция:

унинг товарларига жаҳон бозорида юқори талаб туфайли мамлакатда нархларнинг ошиши.

Кутилмаган инфляция:

кутилмаган ҳодисалар туфайли тўсатдан пайдо бўлади, масалан, нефт нархининг кескин ўсиши.

Кутилаётган инфляция:

одамлар нархларнинг ошишини башорат қилишади ва шунга мос равишда ўзини тутишади, масалан, иш ҳақини оширишни талаб қилишади.

Асимметрик инфляция:

Асимметрик инфляция товарлар ва хизматлар нархининг ҳар хил суръатларда ёки турли вақтларда кўтарилиши ҳолатини тавсифлайди. Масалан, баъзи товарлар нархи бошқаларга қараганда тезроқ кўтарилиши мумкин, бу еса инфляциянинг аҳолининг турли қатламларига ассиметрик таъсирини келтириб чиқариши мумкин.

Гипоинфляция:

Гипоинфляция – товарлар ва хизматлар нархларининг ўсиш суръати кутилган даражадан паст ёки нолга яқин бўлган инфляциянинг паст даражаси. Баъзи ҳолларда гипоинфляция иқтисоддаги пасайиш ёки аҳолининг қариши каби демографик ўзгаришлар сабаб бўлиши мумкин.

Нархларни барқарорлаштириш:

Нархларни барқарорлаштириш – бу узоқ вақт давомида нарх даражаси нисбатан барқарор бўлиб қоладиган ҳолат. Бу муваффақиятли пул-кредит сиёсати, назорат остида инфляция ва барқарор иқтисодий ўсиш натижаси бўлиши мумкин.

Инфляция турлари ва у билан боғлиқ ҳодисаларнинг хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда, иқтисодий сиёсат ва нархларни назорат қилиш иқтисодий барқарорликни таъминлаш ва аҳолининг харид қобилиятини ҳимоя қилишда муҳим ўрин тутади.

Бу атамалар ўртасидаги фарқни тушуниш муҳимдир, чунки улар иқтисодиётга турли хил таъсир кўрсатади ва уларни тартибга солиш ва назорат қилиш учун турли хил чораларни талаб қилади.

Шуни таъкидлаш керакки, инфляция мураккаб иқтисодий ҳодиса бўлиб, унга кўплаб омиллар таъсир қилади.

Инфляцияни ўрганиш қуйидагилар учун муҳимдир:

• Иқтисодий жараёнларни тушуниш: Инфляция енг муҳим иқтисодий кўрсаткичлардан биридир.
• Аниқланган молиявий қарорлар қабул қилинг: инфляция пул таннархига, фоиз ставкаларига ва бошқа молиявий кўрсаткичларга таъсир қилади.
• Ҳукуматнинг иқтисодий сиёсатини ишлаб чиқиш: ҳукуматлар инфляцияни назорат қилиш учун турли воситалардан фойдаланадилар.