Xalqaro Valyuta Jamg’armasi (XVJ) “Jahon iqtisodiy istiqbollari” hisobotini chop etdi va 2023-yilda O’zbekiston iqtisodiyotining 5,5% o’sishini bashorat qilmoqda.
Hisobotga ko‘ra, O‘zbekiston iqtisodiyoti 2023-yilda 5,5 foizga o‘sadi, bu aprel oyida kutilganidan 0,2 foizga yuqori. 2024-yil uchun YaIM o‘sishi prognozi o‘zgarishsiz 5,5% darajasida qoldirildi.
Iqtisodiy o‘sish sur’atlari bo‘yicha O‘zbekiston Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Turkmanistondan oldinda.
XVJ ham O‘zbekistondagi inflyatsiya prognozini yaxshilagan. Shunday qilib, ilgari kutilgan 11,8 foiz o‘rniga joriy yilda inflyatsiya 10,2 foizni tashkil etadi, kelgusi yilda esa 10 foizgacha sekinlashadi.
XVF tahliliga ko’ra, global iqtisodiyotning tiklanishi sekinligicha qolmoqda, mintaqalar o’rtasidagi tafovutning kuchayishi va iqtisodiy siyosatdagi xatoliklarning kam chegarasi.
Joriy yil boshida kuzatilgan iqtisodiy barqarorlikka qaramay, iqtisodiy faollikning qayta tiklanishi va inflyatsiyani o’tgan yilgi eng yuqori ko’rsatkichlardan tushirishda muvaffaqiyatga erishgan holda, xotirjam bo’lishga hali erta. Iqtisodiy faollik hali pandemiyadan oldingi traektoriyaga qaytmadi, ayniqsa rivojlanayotgan bozor va rivojlanayotgan mamlakatlarda va mintaqalar o’rtasidagi tafovut kuchayib bormoqda. Iqtisodiyotning tiklanishi bir necha omillar bilan cheklanadi. Ulardan ba’zilari pandemiyaning uzoq muddatli oqibatlari, Ukrainadagi urush va geoiqtisodiy tarqoqlikning kengayishi bilan bog’liq. Boshqalar ko’proq tsiklikdir, jumladan inflyatsiyani pasaytirish uchun zarur bo’lgan pul-kredit siyosatining ta’siri, yuqori qarz darajalari va ekstremal ob-havo hodisalari sharoitida fiskal yordamni olib tashlash.
Global iqtisodiy o’sish 2022 yildagi 3,5 foizdan 2023 yilda 3,0 foizga va 2024 yilda 2,9 foizgacha sekinlashishi prognoz qilinmoqda. Prognozlar tarixiy (2000-2019) o’rtacha 3,8 foizdan past bo’lib qolmoqda va 2024 yil uchun prognoz 2023 yil iyul oyidagi Jahon iqtisodiy prognozidan 0,1 foizga kamaygan. Rivojlangan mamlakatlarda iqtisodiy o‘sish 2022-yildagi 2,6 foizdan 2023-yilda 1,5 foizga va 2024-yilda 1,4 foizga sekinlashishi kutilmoqda, bunda Qo‘shma Shtatlardagi iqtisodiy ko‘rsatkichlar kutilganidan kuchliroq, lekin yevrohududdagi o‘sish kutilganidan zaifroq. Rivojlanayotgan bozor va rivojlanayotgan mamlakatlarda o’sish 2022 yildagi 4,1 foizdan 2023 va 2024 yillarda 4,0 foizgacha qisqarishi prognoz qilinmoqda, 2024 yil prognozi esa Xitoydagi ko’chmas mulk inqirozi tufayli 0,1 foiz punktga pasaygan. O’rta muddatli istiqbolda global iqtisodiy o’sish 3,1 foizni tashkil etishi bo’yicha prognozlar so’nggi o’n yilliklardagi eng zaif ko’rsatkich bo’lib, yuqori turmush darajasiga o’tayotgan mamlakatlarning istiqbollari zaif. Global inflyatsiya 2022-yildagi 8,7 foizdan 2023-yilda 6,9 foizga va 2024-yilda 5,8 foizgacha barqaror pasayib borishi prognoz qilinmoqda. Shu bilan birga, 2023 va 2024 yillar uchun prognozlar mos ravishda 0,1 va 0,6 foiz punktiga ko’tarildi va aksariyat inflyatsiya 2025 yilgacha maqsadli darajaga qaytishi kutilmaydi.
Rivojlanish istiqbollari uchun xavflar olti oy oldingiga qaraganda ancha muvozanatli bo’lib, AQSh qarzining chegarasi bo’yicha kelishmovchiliklar hal qilindi va AQSh va Shveytsariya hukumati moliyaviy beqarorlikning oldini olish uchun qat’iy choralar ko’rdi. O’sish sur’atlarining keskin pasayish ehtimoli kamaydi, ammo global iqtisodiy o’sish uchun xavflar muvozanati pasayish tomon egilib qolmoqda. Xitoyning ko’chmas mulk sektoridagi inqiroz kuchayishi va butun dunyo bo’ylab, ayniqsa, tovar eksport qiluvchi mamlakatlarda tarqalishiga olib kelishi mumkin. Boshqa hududlarda, 2-bobda tushuntirilganidek, qisqa muddatli inflyatsiya kutilmalari ortdi va qattiq mehnat bozorlari bilan birgalikda inflyatsiyaning asosiy bosimini saqlab qolishga yordam berishi va siyosat stavkalarini kutilganidan yuqoriroq belgilashni talab qilishi mumkin. Yangi iqlim va geosiyosiy silkinishlar oziq-ovqat va energiya narxlarining qo’shimcha o’sishiga olib kelishi mumkin. 3-bobda tushuntirilganidek, geoiqtisodiy bo’linishning kuchayishi bozorlar o’rtasidagi tovarlar oqimini cheklab qo’yishi, qo’shimcha narxlarning o’zgaruvchanligini keltirib chiqarishi va yashil iqtisodiyotga o’tishni murakkablashtirishi mumkin. Qarzlarga xizmat ko’rsatish xarajatlari ortib borayotganligi sababli, kam daromadli rivojlanayotgan mamlakatlarning yarmidan ko’pi qarz muammosiga duchor bo’lmoqda yoki qarz tangligiga duchor bo’lish xavfi yuqori.
Iqtisodiy siyosat qarorlarini qabul qilishda xatolikka yo’l qo’ymaslik kerak. Markaziy banklar narxlar barqarorligini tiklashi kerak, zarur hollarda esa potentsial moliyaviy stressni yumshatish uchun siyosat vositalaridan foydalanishi kerak. 2-bobda tushuntirilganidek, kuchli pul-kredit siyosati asoslari va samarali muloqot kutilayotgan umidlarni mustahkamlash va ishlab chiqarishdagi inflyatsiya xarajatlarini minimallashtirish uchun juda muhimdir. Fiskal siyosatchilar aholining zaif qatlamlarini himoya qilgan holda moliyaviy maydonni tiklashi va maqsadsiz siyosatni qisqartirishi kerak. Iqtisodiy o’sishning tarkibiy to’siqlarini kamaytirishga qaratilgan islohotlar, shu jumladan mehnat bozorida ishtirok etishni rag’batlantirish orqali inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichlarga silliq tushishini ta’minlaydi va qarzdorlikni kamaytirishga yordam beradi. Qarz inqiroziga yo’l qo’ymaslik uchun qarzlarni tartibga solish masalalari bo’yicha ko’p tomonlama hamkorlikni tezroq va samaraliroq qilish zarur. Iqlim o’zgarishini yumshatish va yashil iqtisodiyotga o’tishni tezlashtirish, jumladan, 3-bobda tushuntirilganidek, muhim minerallarning barqaror transchegaraviy oqimini ta’minlash orqali hamkorlik ham zarur.
Manba: XVJ: Jahon iqtisodiyotining rivojlanish istiqbollari, Oktabr 2023 yil