Jahon bankining yangi prognoziga ko’ra, joriy yilda O’zbekiston yalpi ichki mahsulotining (YaIM) o’sishi 5,1 foizni tashkil etadi. Yanvar oyida bank 4,9 foizga o’sishni prognoz qilgan edi.
Jahon banki «Jahon iqtisodiyotini rivojlantirish istiqbollari» nomli navbatdagi hisobotini chop etdi (yiliga ikki marta yanvar va iyun oylarida nashr etiladi). Unda global, mintaqaviy va milliy iqtisodiyotlarning hozirgi tendentsiyalari, xatarlari va rivojlanish prognozlari yoritiladi.
Hisobotga ko’ra, Yevropa va Markaziy Osiyo (YMO) mintaqasida o’sish 2022 yilda 1,2 foizgacha keskin sekinlashdi, bu dunyoning oltita rivojlanayotgan bozor va rivojlanayotgan iqtisodiyoti (EMDE) mintaqalari ichida eng sekini. Hatto Rossiya va Ukrainani hisobga olmaganda ham, 2022 yilda YMO mintaqasida o’sish 4,8 foizgacha kamaydi.
Iqtisodiy o’sishning sekinlashishi deyarli hamma joyda sodir bo’ldi va mintaqaning aksariyat iqtisodiyotlarida kuzatildi, bu Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi, tadbirkorlar va iste’molchilarning ishonch darajasining pasayishi, inflyatsiyaning ko’tarilishi, davlat regulyatorlari tomonidan pul-kredit siyosatining sezilarli darajada keskinlashishi va energiya ta’minotidagi uzilishlarning aksi bo’ldi.
Sharqiy Yevropada ishlab chiqarish hajmi 20,2 foizga kamaydi – asosan Ukrainada. Biroq, pasayish mintaqaning qolgan qismida ham qayd etildi. Yevropa Ittifoqining (YI) global ishlab chiqarish va sotish zanjirlariga yanada yaqinroq integratsiyalashgan Markaziy Yevropa va G’arbiy Bolqon mamlakatlarida energiya narxlarining keskin ko’tarilishi, energiya ta’minotining uzilishi va pul-kredit siyosatining kuchayishi natijasida o’sish sur’ati sekinlashdi.
Bundan farqli o’laroq, Janubiy Kavkaz va Turkiya mamlakatlarida savdo oqimlarining ko’payishi, shuningdek, Rossiya va Ukrainadan muhojirlar va moliya oqimining ko’payishi hisobiga iqtisodiy o’sishning tezlashishi qayd etildi, bu esa Markaziy Osiyoda o’sishning tezlashishiga yordam berdi. Jahon bozorida xom ashyo narxlarining ko’tarilishi Rossiyadan tashqari xom ashyo eksport qiluvchilarning iqtisodiy faolligining pasayishini yumshatdi.
YMO mintaqasida, ayniqsa Turkiyada, inflyatsiya yuqori darajada davom etmoqda. Nominal ish haqining o‘sishi umuman narxlar o‘sishidan orqada qolgan bo‘lsa-da, Sharqiy Yevropada real ish haqi 2022 yilning birinchi yarmida 3,3 foizga kamaydi. Biroq, Markaziy Osiyo va Janubiy Kavkaz davlatlari bu qoidadan istisno hisoblanadi.
Yillik inflyatsiyaning so‘nggi paytlarda bir qator YMO mamlakatlarida kuzatilgan sekinlashuvi belgilarini yuqori baza ta’siri, shuningdek, energiya narxining o‘tgan yilgi eng yuqori ko‘rsatkichlardan pastligi bilan bog‘lash mumkin. Biroq, asosiy inflyatsiya yuqoriligicha qolmoqda. Maqsaddan yuqori inflyatsiya darajasini pasaytirish uchun mintaqadagi 17 ta markaziy bank 2022 yilda asosiy stavkalarni oshirdi va 2023 yilning o’tgan oylarida 6 ta markaziy bank qayta ko’tardi.
Prognoz. 2023 yilda YMO mintaqasida iqtisodiy o’sish sur’ati 1,4 foizgacha o’sishi kutilmoqda. Biroq, Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi va uning oqibatlari tufayli o’sish istiqbollari juda noaniq bo’lib qolmoqda. Rossiya va Ukrainani hisobga olmaganda, 2023 yilda YMO mintaqasida kutilayotgan o’sish sur’ati 2,4 foizni tashkil etib, deyarli ikki barobarga qisqaradi. Umuman olganda, mintaqa bo’yicha yanvar oyi prognozining 1,3 foiz punktiga o’sishi, asosan, Rossiya uchun prognoz yuqoriga qarab qayta ko’rib chiqilganligi bilan bog’liq.
Tojikiston va O‘zbekiston 2023-yilda YMO mintaqasidagi 23 ta iqtisod o‘rtasida yalpi ichki mahsulotning eng yuqori o‘sishini, mos ravishda 6,5 va 5,1 foizni tashkil etishi kutilmoqda. Ulardan bu yil 4,4 foizlik o‘sish bilan Armaniston va Gruziya bormoqda.
2024-2025 yillarda mintaqada yillik o’sish sur’atini 2,7 foizgacha oshirish kutilmoqda, bu esa kuchli tashqi va ichki talab bilan qo’llab-quvvatlanadi, chunki so’nggi iqtisodiy shoklarning ta’siri asta-sekin yumshatiladi, shuningdek, inflyatsiya va fiskal siyosat normallashadi. Rossiyadan muhojirlar va kapital oqimining kamayishi va Evropa Ittifoqida iqtisodiy faollik kuchayishi bilan mintaqa boʻylab oʻsish tafovutlari qisqarishi kerak.
COVID-19 pandemiyasi va Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi natijasida yuzaga kelgan ikki tomonlama zarba YMO mintaqasidagi iqtisodiy o’sishga sezilarli ta’sir ko’rsatdi, bu kelgusi uch yil ichida kreditlashning yanada og’ir sharoitlari va ko’plab mamlakatlarda bosqichma-bosqich byudjet konsolidatsiyasi ta’siri ostida o’z salohiyatidan past bo’lib qolishi kutilmoqda.
Xatarlar. Mintaqaviy prognoz uchun xavflar Ukrainada yanada qizg’in yoki uzoq davom etadigan mojaro ehtimoli, inflyatsiyaning tezlashishi va hukumat nazorat qiluvchi organlar tomonidan pul-kredit siyosatini yanada qattiqlashtirishi va moliya sektoridagi notinchlik bilan salbiy tomonga burilmagan.
Yevrohududda iqtisodiy faollikning keskin (prognozlarga nisbatan) sekinlashishi ham Markaziy Yevropa va G‘arbiy Bolqon mamlakatlari uchun tashqi talabning yanada zaiflashishiga olib keladi.
Bundan tashqari, joriy yilda Rossiyadagi mehnat muhojirlarining pul o‘tkazmalari hajmi, ayniqsa, Markaziy Osiyo va Janubiy Kavkaz mamlakatlarida kutilganidan sekinroq o‘sishi mumkin.
Ukrainadagi mojaroning kuchayishi energiya xavfsizligi xavfini oshirishi mumkin, chunki YMO mintaqasi mamlakatlari etkazib berishdagi uzilishlar va Rossiyaga qaramlik sharoitida zaif bo’lib qolmoqda.
Kamaytirilgan xavflarga, shuningdek, YMO mintaqasining boshqa qismlarida geosiyosiy keskinlikning oshishi va iqlim o’zgarishi bilan bog’liq noqulay meteorologik hodisalar yuz berganda ko’chmanchilar sonining ko’payishi kiradi.
«Jahon iqtisodiyotining rivojlanish istiqbollari» hisobotini yuklab oling: https://bit.ly/GEPJune2023FullEN