14 Yan, 2025

Xizmatlar sektori O‘zbekiston iqtisodiy o‘sishining drayveri sifatida

Kirish
Jahon banki tomonidan chop etilgan Hisobotga ko‘ra, xizmatlar sektori O‘zbekistonda iqtisodiy o‘zgarishlarning asosiy drayverlaridan biriga aylangan. So‘nggi o‘n yilliklarda u mamlakatning bozor iqtisodiyotiga o‘tishida markaziy rol o‘ynab, strukturaviy o‘zgarishlarni amalga oshirishga, ish o‘rinlari yaratishga va mehnat unumdorligini oshirishga yordam berdi. Biroq, ushbu soha bir qancha muammolarga duch kelmoqda, ular ehtiyotkor yondashuv va kompleks islohotlarni talab qiladi. Ushbu maqolada xizmatlar sektorining hozirgi yutuqlari, muammolari va rivojlanish istiqbollari tahlil qilinadi, shuningdek, uni uzoq muddatli iqtisodiy o‘sishning asosi sifatida mustahkamlash yo‘nalishlari ko‘rib chiqiladi.

O‘zbekiston iqtisodiyotida xizmatlar sektorining o‘rni
1990-yillarning boshidan boshlab, xizmatlar sektori O‘zbekiston iqtisodiyotidagi ulushini sezilarli darajada oshirdi. Agar 1991 yilda u bandlikning taxminan 33 foizini tashkil qilgan bo‘lsa, 2022 yilga kelib bu ko‘rsatkich 52 foizga yetdi, shu bilan qishloq xo‘jaligining umumiy bandlikdagi ulushining pasayishini qoplab berdi. Bundan tashqari, xizmatlar sektorining iqtisodiyotdagi qo‘shilgan qiymatdagi ulushi shu davrda 35 foizdan 44 foizga oshdi. Shunga qaramay, so‘nggi o‘n yillikda xizmatlar sektorida bandlikning ulushi barqarorlashdi, garchi ushbu sohadagi qo‘shilgan qiymat ko‘rsatkichlari o‘sishda davom etayotgan bo‘lsa ham. Bu mehnat unumdorligini oshirish va innovatsion yondashuvlarni joriy etish zaruriyatini ko‘rsatadi. Bundan tashqari, xizmatlar sektori ayollar bandligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi: ushbu sohada ishlayotgan barcha ayollarning 60 foizi band bo‘lib, uning ijtimoiy ahamiyatini ta’kidlaydi.

Muammolar va qiyinchiliklar
Xizmatlar sektori o‘z yutuqlariga qaramay, quyidagi asosiy muammolar bilan duch kelmoqda:

  1. Mehnat unumdorligining pastligi: O‘zbekistonning xizmatlar sektoridagi unumdorlik OECD mamlakatlariga nisbatan ancha past darajada qolmoqda. 2021 yilda bu ko‘rsatkich OECD o‘rtacha darajasidan 14 barobar, Qozog‘istondan 4 barobar, Gruziyadan esa 2 barobar past edi.
  2. Boshqa sohalar bilan bog‘liqlikning zaifligi: Xizmatlar ishlab chiqarish sohasining atigi 10 foizdan kamrog‘i ishlab chiqarish sanoati uchun vosita sifatida ishlatiladi, bu esa iqtisodiyotning umumiy o‘sish imkoniyatlarini cheklaydi.
  3. Eksport cheklovlari: Garchi xizmatlar sektoriga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar oqimi oshayotgan bo‘lsa ham, u global innovatsion xizmatlar, masalan, AKT va professional xizmatlar bo‘yicha eksportda hali past ulushga ega.
  4. Nomutanosib infratuzilma rivoji: Transport va raqamli infratuzilma sifati boshqa rivojlanayotgan davlatlar darajasidan past bo‘lib, bu xizmatlar sektorining rivojlanish salohiyatini cheklaydi.

Rivojlanish istiqbollari va yo‘nalishlar
Xizmatlar sektorini barqaror o‘sish drayveriga aylantirish uchun quyidagi uch asosiy yo‘nalishga e’tibor qaratish zarur:

  1. Ulanish imkoniyatlarini yaxshilash: Transport va raqamli infratuzilmaga sarmoya kiritish muhim. Ustuvor vazifalarga keng polosali internetni, ayniqsa, qishloq joylarida kengaytirish va xizmatlar savdosini yaxshilash uchun bojxona tartiblarini soddalashtirish kiradi.
  2. Raqobatbardoshlikni oshirish: Xizmatlar bozorini liberallashtirish va savdo to‘siqlarini kamaytirish ushbu soha samaradorligini sezilarli darajada oshirishi mumkin. Chora-tadbirlar qatoriga telekommunikatsiya va transport sohalarida monopoliyalarni bekor qilish hamda mahalliy va xorijiy kompaniyalar uchun teng sharoitlar yaratish kiradi.
  3. Kompetensiyalarni rivojlantirish: Mehnat unumdorligini oshirish uchun ta’lim va kasbiy tayyorgarlikka sarmoya kiritish zarur. «Bir million o‘zbek dasturchisi» kabi dasturlar AKT ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi, xorijiy yuqori malakali mutaxassislarni jalb qilish esa ilg‘or texnologiyalarni joriy etishni ta’minlaydi.

Xulosa
Xizmatlar sektori O‘zbekiston iqtisodiyotini transformatsiya qilish uchun katta salohiyatga ega. Unumdorlikni oshirish, eksportni kengaytirish va yangi ish o‘rinlari yaratish ushbu sohani barqaror o‘sish uchun asosga aylantirishi mumkin. Bunga erishish uchun infratuzilmani yaxshilash, bozorlarda liberallikni ta’minlash va inson kapitalini rivojlantirishga qaratilgan kompleks yondashuv talab etiladi. Agar bu qadamlar muvaffaqiyatli amalga oshirilsa, O‘zbekiston xizmatlar sohasida mintaqaviy liderga aylanishi va xalqaro maydonda muhim yutuqlarga erishishi mumkin.

Manba: Jahon Banki 

Bizga yozing

Iltimos, ariza shaklini to’ldiring va biz tez orada siz bilan bog’lanamiz.