O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining “2025 yil I chorak uchun pul-kredit siyosati sharhi” rasmiy hisobotiga ko‘ra, 2025 yilning birinchi choragida mamlakat iqtisodiyoti global va ichki muammolarga qaramay barqaror o‘sishni namoyon etdi. Markaziy Bank o‘rta muddatli istiqbolda inflyatsiyani 5% darajasida ushlab turish maqsadida narxlar barqarorligini ta’minlashga sodiq qoldi. Ushbu sharh iqtisodiy vaziyat, pul-kredit shartlari, kreditlashning iqtisodiy o‘sishga ta’siri, avtomobil bozori tendensiyalari, real samarali valyuta kursi va Markaziy Osiyo hamda Kavkaz mintaqasidagi inflyatsiya jarayonlarini atroflicha yoritadi, shuningdek, kelajak prognozlarini taqdim etadi.

Makroiqtisodiy Vaziyat va Prognozlar

2025 yilning birinchi choragi ichki harakat va tashqi bosimlar ta’sirida muhim iqtisodiy o‘zgarishlar bilan ajralib turdi. O‘zbekiston iqtisodiyoti mustahkamlik ko‘rsatdi, ammo inflyatsiya bosimi va global savdo noaniqliklari ehtiyotkor siyosatni talab qildi.

Inflyatsiya va Narxlar Dinamikasi
2025 yil I choragida inflyatsiya tezlashib, mart oyida yillik hisobda 10.3% ga yetdi. Bu o‘sish talab va taklif omillari kombinatsiyasi bilan bog‘liq edi. Talab tarafdan, 2024 yil I choragiga nisbatan 18.2% ga oshgan transchegaraviy pul o‘tkazmalari va kreditlarning mavjudligi tufayli daromadlarning o‘sishi iste’mol xarajatlarini rag‘batlantirdi. Taklif tarafdan, global narxlar o‘sishi va logistika xarajatlari tufayli import tovarlarning qimmatlashishi narx bosimini kuchaytirdi. Energiya va mavsumiy oziq-ovqat mahsulotlarini hisobga olmagan yadroviy inflyatsiya 8.1% ga ko‘tarildi, bu transport, kommunal xizmatlar va oziq-ovqat bo‘lmagan tovarlar kabi keng doiradagi mahsulotlarda narxlar barqaror o‘sishini ko‘rsatdi. 2024 yilda boshlangan energiya narxlarini liberallashtirish elektr, gaz va yoqilg‘i xarajatlarini oshirdi, bu biznes va xonadonlarga ta’sir qildi.

Inflyatsiya kutishlari martda valyuta kursining barqarorligi va energiya ta’minotidagi yaxshilanishlar tufayli biroz pasaydi, ammo hali ham yuqori. Markaziy Bank so‘rovlariga ko‘ra, xonadonlar 11–12%, tadbirkorlar esa 10–11% inflyatsiyani kutmoqda. Yuqori kutishlar ikkilamchi effektlar xavfini keltirib chiqaradi, bunda firmalar narxlarni oshiradi, ishchilar esa yuqori ish haqi talab qiladi, bu inflyatsiyani mustahkamlashi mumkin. Markaziy Bank aniq kommunikatsiya va qattiq pul-kredit siyosati orqali bu kutishlarni boshqarishga harakat qilmoqda.

Asosiy Foiz Stavkasi Bo‘yicha Qaror
2025 yil 24 aprel kuni Markaziy Bank Boshqaruvi yillik 14% da asosiy foiz stavkasini saqlash to‘g‘risida qaror qabul qildi. Bu qaror inflyatsiyani jilovlash va iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-quvvatlash o‘rtasidagi muvozanatni ta’minlash uchun ehtiyotkor yondashuvni aks ettirdi. Bank talab va taklif o‘rtasidagi nomutanosiblik xavfi, global savdo siyosatidagi o‘zgarishlar va inflyatsiya kutishlarini barqaror ushlab turish zarurligini hisobga oldi. Qattiq pul-kredit siyosati iqtisodning haddan tashqari qizib ketishini oldini olish uchun muhim edi.

Markaziy Bank 2025 yil oxiriga kelib inflyatsiya 8% ga tushishini prognoz qilmoqda, bu II chorakda energiya narxlarini liberallashtirishning dastlabki ta’siri pasayishi bilan qo‘llab-quvvatlanadi. Ammo 2025 yil iyun oyida bank liberallashtirishning logistika, ishlab chiqarish va chakana savdo kabi sohalardagi ikkilamchi ta’sirini baholash uchun pul-kredit shartlarini qayta ko‘rib chiqishni rejalashtirmoqda.

Iqtisodiy O‘sish va Ichki Sharoitlar
O‘zbekiston iqtisodiyoti 2025 yil I choragida yillik hisobda 6.8% o‘sdi, bu 2024 yildagi 6.2% dan yuqori. Bu muvaffaqiyat bir nechta omillar bilan bog‘liq edi. Birinchidan, iste’mol faolligi daromadlar o‘sishi va pul o‘tkazmalari tufayli ko‘tarildi. Ikkinchidan, xususiy sektordagi investitsiyalar, ayniqsa qurilish, infratuzilma va raqamlashtirish sohasida, tovar va xizmatlar taklifini kengaytirdi, bu inflyatsiya bosimini biroz yumshatdi.

Ichki iqtisodiy sharoitlar talab o‘sishi va tuzilmaviy o‘zgarishlarni aks ettirdi. Chakana savdo yillik hisobda 7.4% ga o‘sdi, xarid qobiliyatining oshganini ko‘rsatdi. Sanoat ishlab chiqarishi, xususan to‘qimachilik, metallurgiya va oziq-ovqat sohasida, 6.1% ga o‘sdi. Kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha davlat dasturlari yangi ish o‘rinlari yaratdi va mahalliy ishlab chiqarishni kuchaytirdi.

Markaziy Bank 2025 yil uchun YaIM 6–6.5% o‘sishini prognoz qilmoqda, bu ichki talab, xususiy investitsiyalar va davlat dasturlari bilan qo‘llab-quvvatlanadi. Ammo yuqori iqtisodiy faollik haddan tashqari qizib ketishni oldini olish uchun diqqat bilan kuzatuvni talab qiladi.

Tashqi Iqtisodiy Sharoitlar
2025 yil I choragida global iqtisodiy vaziyat O‘zbekiston uchun qiyinchiliklar tug‘dirdi. AQShning mart-aprel oylarida Xitoy, Yevropa Ittifoqi va boshqa mamlakatlardan import qilinadigan tovarlarga yangi bojxona tariflari joriy etishi noaniqlikni oshirdi. Ushbu choralar global o‘sishni sekinlashtirishi va savdoni parchalashi mumkin. Global Iqtisodiy Siyosat Noaniqligi Indeksi va VIX volatilligi indeksi so‘nggi ikki yildagi eng yuqori darajaga yetdi.

O‘zbekistonning asosiy eksport tovarlari narxlari turlicha dinamikani ko‘rsatdi. Oltin eksport daromadining 35% ni tashkil qiladi va 2025 yil boshidan AQSh dollari indeksi (DXY) 2.3% pasayishi tufayli narxi oshdi. Goldman Sachs va Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi prognozlariga ko‘ra, oltin narxi 2025 yil davomida 3000 dollardan yuqori bo‘lib qoladi. Mis narxi 4.5 dollarga turg‘unlashdi, neft (Brent) barreliga 74 dollarga yetdi, ammo O‘PEK+ ishlab chiqarishni qisqartirishi tufayli o‘zgaruvchan. Paxta narxlari 2024 yil boshidan 15% ga tushdi, bu to‘qimachilik sohasiga bosim o‘tkazmoqda.

Xalqaro Valyuta Jamg‘armasining 2025 yil aprel prognozlariga ko‘ra, global iqtisodiy o‘sish 2.8% ni, savdo esa 1.7% ni tashkil qiladi. Asosiy savdo hamkorlarining o‘sishi sekinlashadi: Xitoy (4%), Rossiya (4%), Qozog‘iston (4.9%), Turkiya (3.2%). Bu O‘zbekiston eksportiga talabni cheklaydi.

Real Samarali Valyuta Kursi

Real samarali valyuta kursi (REER) iqtisodiy raqobatbardoshlikning muhim ko‘rsatkichi hisoblanadi. Behavioural Equilibrium Exchange Rate (BEER) metodologiyasi yordamida tahlil shuni ko‘rsatadiki, 2025 yil I choragida REER o‘rta muddatli muvozanat tendensiyasida edi. Nominal so‘m kursining past o‘zgaruvchanligi (1% dan kam) va savdo hamkorlarining valyutalari mustahkamlanishi bunga yordam berdi.

REER dinamikasiga ta’sir qiluvchi omillar:

• Balassa-Samuelson Effekti: eksport sohasidagi mahsuldorlik o‘sishi ichki ish haqlarini oshiradi, bu REER ni yiliga 0.8–1.2% ga mustahkamlaydi.
• Sotib Olish Qobiliyati Pariteti: 2024 yilda jon boshiga YaIM 5.4% ga o‘sdi, bu talabni oshirib, REER ni mustahkamladi.
• Davlat Xarajatlari: 2024 yilda YaIMning 28% gacha oshgan davlat xarajatlari talabni oshirib, REER ni 0.5–0.7% ga mustahkamladi.
• Davlat Qarzi: YaIMning 38% ni tashkil qiluvchi qarz devalvatsiya bosimini keltirib chiqaradi, lekin 36 milliard dollarlik zaxiralar buni qoplaydi.
• Real Foiz Stavkasi: 3.5–3.8% lik yuqori stavkalar so‘m aktivlarini jozibador qiladi.
• Savdo Shartlari: oltin eksportining o‘sishi REER ni 0.3–0.5% ga mustahkamladi.

2016–2024 yillardagi tahlil REER ning o‘rtacha yillik mustahkamlanishi 2.2% ni ko‘rsatdi. 2025 yilda 1.5–2% mustahkamlanish kutilmoqda, bu eksport raqobatbardoshligini saqlaydi.

Pul-kredit Shartlari

2025 yil I choragida Markaziy Bank inflyatsiyani 7–9% koridorida ushlab turish uchun qattiq pul-kredit shartlarini saqladi. Real asosiy stavka 3.5–3.8% ni tashkil qildi. Banklar tizimidagi likvidlik oshishi tufayli pul bozori stavkalari past edi: UZONIA 12.7%, REPO 12.9%. Davlat qimmatli qog‘ozlari (DQQ) daromadliligi 15.4% ga tushdi.

Iqtisodiyotga Kreditlash
Kreditlash iqtisodiy faollikni qo‘llab-quvvatladi. Umumiy kreditlar 16.8% ga o‘sib, 540 trillion so‘mga yetdi. So‘m kreditlari 22% ga, xorijiy valyuta kreditlari 7.2% ga o‘sdi. So‘m kreditlari bo‘yicha o‘rtacha stavka 23.1% ga tushdi, chakana kreditlar 23.6%, korporativ kreditlar 22.7% ni tashkil qildi.

Uzoq muddatli kreditlar so‘m portfelining 79% ni (49.9T so‘m) tashkil qildi: xonadonlarga 30.9T so‘m (+74%), korxonalarga 12T so‘m (+22%). Mikrokreditlar (53.6%), ipoteka (12.8%) o‘sdi, avtokreditlar 17.6% ga qisqardi (4.2T so‘m).

Depozit Bazasi
Depozitlar 34.5% ga o‘sib, 210T so‘mga yetdi, so‘m depozitlari 44.7% ga o‘sdi. Jismoniy shaxslarning muddatli depozitlari 62.3% ga o‘sib, 60T so‘mga yetdi. Stavkalar: nominal 22.1%, real 6.9%.

Iqtisodiyot Dollarizatsiyasi
Dollarizatsiya pasaydi: xorijiy valyuta kreditlari 40.2% ga, depozitlar 24.5% ga tushdi.

Avtomobil Bozoridagi Tendensiyalar

2025 yil I choragida avtomobil bozori yangi va foydalanilgan mashinalar o‘rtasida farq ko‘rsatdi. Yangi avtomobillar narxi so‘mda 4.7% ga o‘sdi, talab, importning 12% ga qisqarishi va xarajatlarni oshishi tufayli. Gibrid va elektr avtomobillarga talab 25% ga o‘sdi. Foydalanilgan avtomobillar narxi 3.2% ga tushdi. Avtokreditlar 17.6% ga qisqardi, mikrokreditlar va ipoteka 2.3 va 1.9 barobar o‘sdi.

Markaziy Osiyo va Kavkazdagi Inflyatsiya

Inflyatsiya tahlili quyidagi naqshlarni ko‘rsatdi:

1. Inflyatsiya Inertsiyasi: o‘tgan inflyatsiya +1pp = joriy inflyatsiya +0.7–0.8pp.
2. Kutishlar: inflyatsiya bilan korrelyatsiya 0.15.
3. Global Oziq-ovqat Narxlari: +1pp = +0.1pp.
4. Tashqi Inflyatsiya: +1.7% ikki chorakda.
5. Devalvatsiya: +1pp = +0.2pp olti chorakda.

Qattiq siyosat tashqi ta’sirni 0.02pp ga kamaytiradi.

Kreditlashning Iqtisodiy O‘sishga Ta’siri

VAR modeli shuni ko‘rsatadiki, kreditlar +1pp = YaIM +0.05pp (3–7 oy), +0.39pp (8–20 oy). Xonadon kreditlari (0.06pp) korporativ kreditlardan (0.03pp) samaraliroq. Uzoq muddatda ta’sir ahamiyatsiz.

Xulosa

Markaziy Bank 14% stavka bilan inflyatsiya va o‘sishni boshqardi. Inflyatsiya 8% ga tushadi, YaIM 6–6.5% o‘sadi. Kreditlar, depozitlar va dollarizatsiya pasayishi iqtisodiyotni mustahkamlaydi. Tashqi xavflar saqlanib qolmoqda, ammo REER barqarorligi va oltin eksporti ularni yumshatadi. Avtomobil bozori va kreditlash yangi ustuvorliklarni aks ettiradi. O‘zbekiston moslashuvchan boshqaruv bilan rivojlanish imkoniyatiga ega.

Batafsil ma’lumot uchun: https://cbu.uz/upload/medialibrary/d3e/rexh1clyf67zfiogbaeoksc524qrhb0p/Pul_kredit-siyosati-sharhi-_-I-chorak.pdf