Ushbu tahliliy maqola Osiyo Taraqqiyot Banki (ADB) tomonidan 2025-yil yanvar oyida eʼlon qilingan «Accelerating Private Sector and Green Transformation in Uzbekistan» («Oʻzbekistonda xususiy sektor va yashil transformatsiyani tezlashtirish») nomli hisobot asosida tayyorlandi. Kiyoshi Taniguchi va Begzod M. Jalilov muharrirligida chop etilgan ushbu hujjat Oʻzbekistondagi iqtisodiy oʻzgarishlar, xususiy sektor rivoji va yashil oʻsish tashabbuslarini chuqur tahlil qiladi.

Hisobotning asosiy yoʻnalishlari

Hisobot quyidagi olti muhim yoʻnalishni qamrab oladi:

1. Makroiqtisodiy koʻrsatkichlar va tarkibiy muammolar
2. Yashil oʻsish uchun strategik investitsiyalar
3. Qishloq xoʻjaligi islohotlari va oziq-ovqat xavfsizligi
4. Xususiy sektor rivoji, xususiylashtirish va moliyaviy kirish imkoniyatlari
5. Inson kapitali va taʼlim sektorini rivojlantirish
6. Mintaqaviy hamkorlik va iqtisodiy integratsiya

Ushbu yoʻnalishlar orqali Oʻzbekiston bozorlarga asoslangan iqtisodiyotga oʻtish, davlat ishtirokini kamaytirish va ishbilarmonlik muhitini yaxshilash maqsadiga erishishni rejalashtirgan.

1. Makroiqtisodiy koʻrsatkichlar: oʻsish, inflyatsiya va savdo

1.1 Iqtisodiy oʻsish va tarkibiy oʻzgarishlar

2017-yilda boshlangan iqtisodiy islohotlar natijasida Oʻzbekiston barqaror oʻsish sur’atlarini ko‘rsatdi:

YaIM oʻsishi (2017–2022): yiliga oʻrtacha 5,2%

2023-yil YaIM oʻsishi: 6%, bunda fiskal ekspansiya, isteʼmol va investitsiyalar oshishi asosiy omillar bo‘ldi

Tarmoqlarning YaIMga qo‘shgan hissasi (2017–2022):

• Xizmatlar: 40% umumiy qiymat qoʻshilgan mahsulotning oʻsish hissasi
• Sanoat: 26%
• Qishloq xoʻjaligi: 25%, lekin 2017-yildagi 32% dan pasaygan

2024–2025-yillarda xizmatlar va qishloq xoʻjaligi sektorlarida sekinlashuv, sanoatda esa oʻsish davom etishi prognoz qilinmoqda.

1.2 Inflyatsiya va monetar siyosat

• Oʻrtacha inflyatsiya (2017–2023): 12,4% (asosan oziq-ovqat narxlari oshishi sabab)
• 2023-yildagi inflyatsiya: 8,8%, qattiq pul-kredit siyosati natijasida pasayish kuzatilgan
• Markaziy Bankning 2024-yilga mo‘ljallangan inflyatsiya maqsadi: 5%

Lekin, dollarizatsiya darajasi yuqori bo‘lib qolmoqda:

• 2022-yilda bank kreditlarining 47% xorijiy valyutada ajratilgan
• Foiz stavkalari (2022): milliy valyutadagi kreditlar – 22,4%, AQSh dollarida – 7%

1.3 Savdo balansi va chet el investitsiyalari

Oʻzbekistonning tashqi savdo hajmi 2016-yilda $24 milliarddan 2022-yilda $50 milliardga yetdi.

Eksport (2022):

• Oltin: $5,5 milliard
• Tekstil: $3,1 milliard
• Meva va sabzavotlar: $2,2 milliard

Import (2022): Asosiy o‘sish mashina va uskunalar, neft mahsulotlari hisobiga sodir bo‘ldi

2023-yilda joriy hisob taqchilligi 5,5% YaIMni tashkil etdi, lekin u chet el investitsiyalari va xususiy kreditlar hisobidan qoplandi.

2. Xususiy sektor rivoji va yashil investitsiyalar

2.1 Xususiy sektor va xususiylashtirish

Davlat ishtiroki hali ham yuqori, ayniqsa energetika, transport va bank sektorlarida.

• 2021-yilda tasdiqlangan xususiylashtirish strategiyasi: davlat korxonalarini 75% ga qisqartirish
• Xususiy sektor kreditlash ulushini oshirish maqsadi: 2020-yildagi 28% dan 2025-yilda 70% ga yetkazish

Fond bozori muammolari:

• 2022-yilda kapitalizatsiya: $200 million
• 2026-yil maqsadi: $7 milliard

2.2 Yashil oʻsish va iqlim strategiyasi

Oʻzbekiston 2030-yilgacha issiqxona gazlari chiqindilarini 35% ga kamaytirishni rejalashtirgan.

• Oʻzbekiston CO2 chiqindilar bo‘yicha Markaziy Osiyoda 2-o‘rinda
• Energiya iste’moli global oʻrtachadan 2 baravar yuqori
• 90% suv resurslari qishloq xo‘jaligida sarflanadi

Yashil oʻzgarish yoʻnalishlari:

• Quyosh va shamol energetikasini rivojlantirish
• Transport elektrifikatsiyasi va temir yo‘llarni modernizatsiya qilish
• Sanoatda energiya samaradorligini oshirish

Hozirgi kunda Oʻzbekiston Markaziy Osiyodagi eng yirik iqlim moliyalashtirish oluvchi davlatdir, lekin ushbu mablag‘lardan samarali foydalanish talab etiladi.

3. Qishloq xoʻjaligi va oziq-ovqat xavfsizligi

Qishloq xoʻjaligining YaIMdagi ulushi: 25%

Asosiy islohotlar (2020–2030):

• Paxta va bugʻdoy bozorlarini liberallashtirish
• «Paxta-toʻqimachilik klasterlari»ni rivojlantirish
• Meva-sabzavot va chorvachilik eksportini rag‘batlantirish

Muammolar:

• Kichik fermer xo‘jaliklarini yetarli qo‘llab-quvvatlash yo‘qligi
• Yer egalik huquqlari bo‘yicha noaniqliklar
• Iqlimga chidamli qishloq xo‘jaligiga investitsiyalar yetishmovchiligi

Xulosa: Barqaror oʻsish uchun ustuvor yoʻnalishlar

1. Xususiy sektorni rivojlantirish va davlat ishtirokini kamaytirish
2. Yashil energetika va barqaror infratuzilmani rivojlantirish
3. SMElar uchun moliyaviy kirish imkoniyatlarini kengaytirish
4. Taʼlim va kasbiy malaka oshirishga sarmoya kiritish
5. Tashqi savdo va mintaqaviy integratsiyani kuchaytirish

Manba: ADB – Accelerating Private Sector and Green Transformation in Uzbekistan