2025 yil 30 aprel kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti “Iqtisodiy islohotlarni tezlashtirish va O‘zbekistonning Jahon Savdo Tashkilotiga (JST) a’zo bo‘lishi bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 74-sonli Farmonni imzoladi. Hujjat asosiy iqtisodiy sohalarni liberallashtirish, qonunchilikni xalqaro standartlarga muvofiqlashtirish va mamlakatni JST a’zoligiga tayyorlashga qaratilgan. 

Farmonning konteksti va maqsadlari

O‘zbekiston JSTga a’zo bo‘lish orqali global iqtisodiyotga integratsiyalashishga intilmoqda, bu savdo, energetika, sanoat va ijtimoiy sohalarda keng qamrovli islohotlarni talab qiladi. 74-sonli Farmon ushbu o‘zgarishlarni tezlashtirish, raqobatbardosh bozor muhitini yaratish va mamlakatning investitsiya jozibadorligini oshirish choralarini mustahkamlaydi.

Asosiy maqsadlar:

• Elektr energiyasi, gaz va kimyo sanoati bozorlarini liberallashtirish.
• Tashqi savdo va bojxona tartib-qoidalarini soddalashtirish.
• Mahalliy ishsiz ishlab chiqarish va eksportni qo‘llab-quvvatlash.
• Milliy standartlarni JST talablariga muvofiqlashtirish.
• Ijtimoiy himoyani, jumladan, maxsus ehtiyojli bolalarni qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirish.

Bu maqsadlar iqtisodiyotni modernizatsiya qilish va O‘zbekistonning xalqaro maydondagi mavqeini mustahkamlashga qaratilgan.

Farmonning asosiy qoidalari

Farmon bir qator normativ hujjatlarga, jumladan, oldingi prezident farmonlari va qarorlariga o‘zgartirishlar kiritadi hamda maqsadlarga erishish uchun yangi choralar joriy etadi. Quyida hujjatda ko‘rsatilgan asosiy islohot yo‘nalishlari keltiriladi.

1. Elektr energetika sohasini isloh qilish

Farmon elektr energiyasi bozorini raqobatbardosh modelga o‘tkazishni nazarda tutadi:

• “O‘zenergosotish” AJning funksiyalarini qayta tashkil etish: Kompaniya yagona elektr energiyasi xaridori sifatida faoliyatini to‘xtatib, boshqa litsenziyalangan subyektlar bilan teng huquqli bozor ishtirokchisiga aylanadi.
• Bozor ishtirokchilarini litsenziyalash: Ishlab chiqaruvchilar, yetkazib beruvchilar, treyderlar va uzatish va tarqatish tizimlari operatorlari bozorda ishtirok etish uchun tartibga soluvchidan litsenziya olishlari shart.
• Uzoq muddatli shartnomalar: Dispetcher talabi printsipi asosida ishlaydigan elektr stansiyalari litsenziyalangan xaridorlar bilan uzoq muddatli shartnomalar tuzadi, bu ta’minot barqarorligini ta’minlaydi.
• Eski normalarni bekor qilish: Oldingi kafolatlangan xaridor modeliga oid qoidalar bozor sharoitlariga moslashtirish uchun bekor qilinadi.

Bu choralar shaffoflik, raqobat va energetika sohasiga investitsiyalarni jalb qilishga yordam beradi.

2. Kimyo sanoatini modernizatsiya qilish

Sohaning eksport salohiyati va samaradorligini oshirish uchun Farmon quyidagi o‘zgarishlarni joriy etadi:

• Tashqi savdo kompaniyasini tashkil etish: “O‘zkimyosanoat” AJ tuzilmasida kimyo mahsulotlari eksportini muvofiqlashtirish uchun “O‘zkimyoimpex” MChJ tashkil etiladi.
• Tartib-taomillarni soddalashtirish: Eksportni boshqarishning eskirgan sxemalari bekor qilinib, ishlab chiqaruvchilar uchun ma’muriy to‘siqlar kamaytiriladi.

Bu qadamlar yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulotlar ishlab chiqarishni ko‘paytirish va sohaning global bozorlardagi mavqeini mustahkamlashga qaratilgan.

3. Tashqi savdoni liberallashtirish

Farmon JST standartlariga rioya qilish uchun tashqi savdo operatsiyalarini soddalashtiradi:

• Vositchilarni olib tashlash: Normativ hujjatlardan “O‘ztreyd” AJga havolalar olib tashlanadi, bu eksportchilarning davlat tuzilmalariga qaramligini kamaytiradi.
• “O‘zsanoatexport” AJ funksiyalarini aniqlashtirish: Kompaniya sanoat mahsulotlari eksportidagi rolini saqlab qoladi, lekin aniqlashtirilgan vakolatlar bilan.
• Bojxona tartiblarini soddalashtirish: 2018 yil 6 fevraldagi jismoniy shaxslar tomonidan bojxona chegarasidan tovarlar o‘tkazishni tartibga soluvchi qaror kuchini yo‘qotgan deb topiladi.

Bu choralar bozor ishtirokchilari uchun teng shart-sharoitlar yaratadi va eksport o‘sishiga yordam beradi.

4. Bojxona tartib-qoidalarini takomillashtirish

Bojxona xizmati samaradorligini oshirish uchun Farmon quyidagilarni nazarda tutadi:

• Fondlarni qayta nomlash: “Bojxona qo‘mitasining maxsus fondi” modernizatsiyaga urg‘u berish uchun “Bojxona qo‘mitasini rivojlantirish fondi” deb qayta nomlanadi.
• Moliyaviy mexanizmlarni aniqlashtirish: Bojxona yig‘imlari byudjetni shakllantiruvchi majburiy to‘lovlar ro‘yxatidan chiqariladi, bu shaffoflikni oshiradi.

Bu o‘zgarishlar bojxona jarayonlarini xalqaro standartlarga muvofiqlashtiradi.

5. Gaz bozorini isloh qilish

Farmon gaz sohasi faoliyatining mexanizmlarini aniqlashtiradi:

• “UzGasTrade” AJning roli: Kompaniya ishlab chiqaruvchilardan va import orqali tasdiqlangan tariflar bo‘yicha tabiiy gaz sotib oladi va magistral tarmoqlarga ulangan iste’molchilarga shartnoma asosida sotadi.
• Bozorni liberallashtirish: “Yagona operator” tushunchasiga oid eskirgan normalar bozor modeliga o‘tish uchun bekor qilinadi.

Bu choralar raqobatni va gaz sohasining samaradorligini oshiradi.

6. Maxsus ehtiyojli bolalarni ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash

Farmon reabilitatsiya xizmatlaridan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish choralarini o‘z ichiga oladi:

• Andijon viloyatida markaz tashkil etish: 2025 yilda Andijon viloyati bolalar reabilitatsiya markazi ish boshlaydi, bu maxsus xizmatlar qamrovini oshiradi.

Bu tashabbus islohotlarning ijtimoiy yo‘nalishini ta’kidlaydi.

7. Xalqaro standartlarga muvofiqlashtirish

JST talablariga rioya qilish uchun Farmon O‘zbekistonning majburiyatlarini aniqlashtiradi:

• Texnik tartibga solish: 1958 yilgi BMTning g‘ildirakli transport vositalariga oid texnik qoidalarga doir kelishuv bilan bog‘liq formulalar xalqaro normalarga moslashtiriladi.
• Agentlikni qayta tashkil etish: O‘zbekiston standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlash agentligi O‘zbekiston texnik tartibga solish agentligi deb qayta nomlanadi.

Bu o‘zgarishlar mahsulot eksportini va global savdoga integratsiyani osonlashtiradi.

8. Elektrotexnika sanoatini qo‘llab-quvvatlash

Farmon mahalliy elektrotexnika mahsulotlari ishlab chiqaruvchilari uchun imtiyozlar joriy etadi:

• Davlat xaridlarida narx imtiyozlari: 2024 yil 1 apreldan boshlab mahalliy ishlab chiqaruvchilar ishtirokchilar soniga qarab 8% dan 15% gacha chegirmalar oladi, DDP (O‘zbekiston) shartlari asosida. Imtiyozlar tijoriy qayta sotish uchun xaridlar uchun qo‘llanilmaydi.

Bu chora mahalliy sanoatni rivojlantirish va eksportni rag‘batlantiradi.

Amalga oshirish mexanizmlari

Farmonni amalga oshirish uchun quyidagi choralar belgilangan:

• Muvofiqlashtirish: Adliya vazirligi va O‘zbekiston texnik tartibga solish agentligi ijro etishni tashkil qilish uchun mas’uldir.
• Nazorat: Ijro nazorati O‘zbekiston Bosh vaziriga yuklatilgan.
• Muddarlar: Qoidalarining aksariyati darhol kuchga kiradi, ayrim bandlar 2026 yil 1 yanvardan boshlab amal qiladi.

Bu mexanizmlar Farmonning samarali ijro etilishini ta’minlaydi.

Kutilayotgan natijalar

Muvaffaqiyatli amalga oshirilganda, 74-sonli Farmon quyidagi natijalarni beradi:

• JSTga a’zo bo‘lishga tayyorgarlik: Qonunchilik va bozorlarning muvofiqlashtirilishi integratsiyani tezlashtiradi.
• Eksport o‘sishi: Savdoni soddalashtirish va ishlab chiqaruvchilarni qo‘llab-quvvatlash eksport salohiyatini oshiradi.
• Raqobatbardosh bozorlar: Energetika va gaz sohasidagi islohotlar investitsiyalarni jalb qiladi va samaradorlikni oshiradi.
• Ijtimoiy taraqqiyot: Reabilitatsiya xizmatlarining kengayishi maxsus ehtiyojli bolalarning hayot sifatini yaxshilaydi.
• Iqtisodiy o‘sish: Liberallashtirish va tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash iqtisodiy rivojlanishni rag‘batlantiradi.

Xulosa

2025 yil 30 apreldagi O‘zbekiston Prezidentining 74-sonli Farmoni iqtisodiyotni modernizatsiya qilish, bozorlarni liberallashtirish va JSTga a’zo bo‘lishga tayyorgarlik ko‘rishga qaratilgan keng qamrovli islohotlar rejasini ifodalaydi. Hujjat energetika, sanoat, savdo va ijtimoiy sohalarni qamrab oladi va aniq ijro mexanizmlarini belgilaydi. Farmonning muvaffaqiyatli ijro etilishi O‘zbekistonning iqtisodiy barqarorligi va xalqaro mavqeini mustahkamlaydi.

Hujjat lex.uz portalida o‘zbek tilida chop etilgan.