Xalqaro moliya instituti (Institute of International Finance – IIF) maʼlumotlariga koʻra, dunyo qarzi rekord darajadagi 315 trillion dollarga (250 funt sterlingga) yetdi. Ko’rsatkich Xitoy, Hindiston va Meksika tomonidan qarz olishning ko’payishi hisobiga oshdi. Birinchi chorakning o‘zida jahon qarzi 1,3 trillion dollarga o‘sdi.
IIF o’z hisobotida aytilishicha, bu yilgi rekord miqdordagi saylov kampaniyalari fonida hukumatlar soliqlarni qisqartirmoqda va xarajatlarni oshirmoqda. «AQShdagi qattiq inflyatsiya va Federal rezerv stavkasini pasaytirishning kutilayotgan kechikishini hisobga olgan holda, dollarning ko’tarilishi… hukumat qarzi bilan bog’liq muammolarni, ayniqsa, rivojlanayotgan mamlakatlar uchun birinchi o’ringa olib chiqishi mumkin», deyiladi IIF hisobotida.
IIF hisobotida aytilishicha, hukumat taqchilligi koronavirus pandemiyasidan oldingidan yuqoriligicha qolmoqda. Davlat byudjeti taqchilligi joriy yilda global qarzni 5,3 trillion dollarga oshirishi kutilmoqda.
IIF ta’kidlaganidek, Xitoy allaqachon ko’chmas mulk inqirozi bilan yuzma-yuz kelmoqda, bu esa kelgusi yillar davomida mamlakatning iqtisodiy o’sishini to’xtatib qo’yishi mumkin.
Avvalroq Xalqaro valyuta jamg‘armasi (XVJ) Hindistonning qarzi o‘n yillikning oxiriga kelib uning iqtisodiyoti hajmidan oshib ketishi mumkinligi haqida ogohlantirgan edi, chunki u har yili tabiiy ofatlarni boshqarish uchun milliardlab funt sterling sarflamoqda.
IIF ekspertlari «o’sib borayotgan savdo ziddiyatlari va chuqurroq geoiqtisodiy bo’linish rivojlanayotgan bozorlarning tashqi qarzga xizmat ko’rsatish qobiliyatini kamaytirishi mumkin» deb ogohlantirdi, chunki ko’plab rivojlanayotgan mamlakatlar dollardagi yuqori qarzlar bilan kurashmoqda.
“Jahon iqtisodiyoti uchun nisbatan yorqin yaqin muddatli istiqbol qarz dinamikasi uchun ijobiy bo‘lsa-da, barqaror inflyatsiya, xususan, Qo‘shma Shtatlarda global moliyalashtirish xarajatlariga yuqori bosimni keltirib chiqaradigan jiddiy xavf tug‘dirishda davom etmoqda”, — deyiladi hisobotda.
Xalqaro valyuta jamgʻarmasining aprel oyida eʼlon qilingan «byudjet xabarnomasi»ga koʻra, jami global qarz 2023-yilda jahon yalpi ichki mahsulotining 93,2 foizini tashkil etadi. Mutaxassislar 2024 yilda bu ko’rsatkich 93,8 foizga, 2025 yilda 95,1 foizga, 2029 yilda esa 98,8 foizga, AQSh va Xitoy davlat qarzlarining o’sishi hisobiga kutilmoqda.
Xususan, XVJ AQSh va Xitoyning qarzlari sezilarli darajada oshganini qayd etmoqda. 2023-yil oxirida jahon davlat qarzi hajmi jahon yalpi ichki mahsulotining 93,2 foizigacha o‘sdi, bu haqda XVFning fiskal siyosat bo‘yicha hisobotida aytiladi. Bu 2022 yilga nisbatan 2 foiz punktga va 2019 yilga nisbatan 9 foiz punktga yuqoridir. Umumiy qarzning o’sishiga eng katta hissa AQSh va Xitoy tomonidan qo’shildi. XVJ maʼlumotlariga koʻra, fiskal siyosatga joriy yondashuvlar saqlanib qolsa, 2053-yilga borib bu mamlakatlarning davlat qarzi ikki baravar koʻpayadi. AQSh va Xitoyda qarzning tez o’sishi boshqa mamlakatlar iqtisodiyotiga ham jiddiy ta’sir ko’rsatadi.
Bu hisob-kitoblar XVFning jahon davlat qarzi bo‘yicha prognozini tushuntiradi – tashkilot besh yil ichida u YaIMning 99 foizini tashkil etishini kutmoqda.
XVJ AQShning yumshoq moliyaviy siyosati bu mamlakatda inflyatsiyani tez sur’atlar bilan maqsadli 2 foizga tushishiga yo’l qo’ymasligidan qo’rqadi. Eslatib o‘tamiz, mart oyida Federal rezerv tizimining qattiq pul-kredit siyosati davom etganiga qaramay, AQShda inflyatsiya olti oy ichida maksimal 3,5 foizgacha tezlashdi. Boshqa iqtisodiyotlar uchun muammolar AQSh davlat obligatsiyalarining prognoz qilingan yuqori volatilligi tufayli yuzaga kelishi mumkin – bu, tahlilchilarning fikricha, jahon moliya tizimi uchun xavflarni sezilarli darajada oshiradi.
XVJ, shuningdek, Xitoyning davlat qarzini kengaytirish stsenariysidan xavotirda. Bu mamlakatda ko’chmas mulk sektorining qisqarishi turli infratuzilma loyihalarini qurish uchun obligatsiyalarni faol ravishda chiqarishda davom etayotgan mahalliy hukumatlarga qo’shimcha moliyaviy qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Global xavflar Xitoyda mintaqaviy qarz muammolarining kuchayishi natijasida yuzaga kelishi mumkin, bu esa rasmiylardan fiskal intizomni kuchaytirishni talab qiladi va hozirgi kutilganidan sekinroq iqtisodiy o’sishga olib keladi. Voqealarning bunday rivojlanishi potentsial ravishda global savdo hajmining pasayishiga, shuningdek, Xitoyning boshqa rivojlanayotgan mamlakatlarga investitsiyalarining qisqarishiga olib keladi, deb hisoblaydi XVJ.
Tashkilotning hisob-kitoblariga ko’ra, kelgusi yillarda shtatlarning «fiskal imkoniyatlar oynasi» torayadi: qo’shimcha xarajatlarga bo’lgan ehtiyoj (xususan, energiya almashinuviga o’tish uchun) faqat o’sib boradi, foiz stavkalari ancha yuqori darajada qoladi va yetakchi iqtisodiyotlarning rivojlanish istiqbollari yomonlashadi. Shu nuqtai nazardan, XVFdagi boshqa iqtisodiyotlarning barqarorligi Xitoy va AQShda fiskal konsolidatsiya sur’atlari bilan tobora ko’proq bog’liq bo’ladi.