2025-yilning 11 oyi yakunlariga ko‘ra, O‘zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyatining ta’sirchan kengayishini namoyish etmoqda: savdo aylanmasi 21,8 foizga o‘sib, 72,8 mlrd AQSH dollariga yetdi, eksportning o‘sish sur’atlari esa importdan sezilarli darajada o‘zib ketdi, bu esa iqtisodiyot tarkibidagi sifat o‘zgarishlaridan dalolat beradi.

Savdo aloqalarining keng ko‘lamli kengayishi

2025-yilning yanvar-noyabr oylarida O‘zbekiston Respublikasi jahon iqtisodiyotiga faol integratsiyalashuv kursini davom ettirdi. Mamlakatning tashqi savdo aylanmasi (TSA) 72 780,2 mln AQSH dollarini tashkil etdi. 2024-yilning mos davriga nisbatan ushbu ko‘rsatkich 13 018,4 mln dollarga yoki 21,8 foizga ko‘paydi.

Aylanma tarkibida eksport yetkazib berishning ilgarilab borayotgan dinamikasi kuzatilmoqda:

• Eksport hajmi 30 894,8 mln dollarga yetib, o‘tgan yilga nisbatan 26,2 foizga sezilarli o‘sishni ko‘rsatdi.

• Import hajmi 41 885,4 mln dollarni tashkil etib, 18,7 foizga oshdi.

Tashqi savdo aylanmasi saldosi minus 10 990,6 mln dollar darajasida shakllandi. Ushbu ko‘rsatkich sanoatni modernizatsiya qilish uchun texnologiya va uskunalarni olib kirish bilan bog‘liq bo‘lgan iqtisodiy rivojlanishning faol investitsiya bosqichini aks ettiradi.

Hamkorlik geografiyasi: asosiy ishtirokchilar

O‘zbekiston jahonning 210 mamlakati bilan savdo aloqalarini amalga oshirmoqda. Tashqi savdo aylanmasi rivojlanishiga eng katta hissani strategik hamkorlar qo‘shmoqda:

1. Xitoy: 20,1 foiz ulush bilan so‘zsiz yetakchi. Savdo hajmi 14 648,1 mln dollarga yetdi (2024-yildagi 11 257,8 mln dollardan o‘sish).

2. Rossiya Federatsiyasi: Tashqi savdo aylanmasidagi ulushi 16,2 foizni, hajmi esa 11 790,9 mln dollarni tashkil etdi (10 631,4 mln dollardan o‘sish).

3. Qozog‘iston: 6,0 foiz ulush va 4 360,9 mln dollarlik hajm bilan uchinchi yirik hamkor (2024-yilda — 3 854,4 mln dollar).

4. Turkiya: 2 681,1 mln dollarlik aylanma bilan bozorning 3,7 foizini egallaydi.

5. Koreya Respublikasi: Ulushi 2,2 foizni, savdo hajmi 1 566,7 mln dollarni tashkil etdi.

Eksportning tarkibiy transformatsiyasi

Eksport tarkibida tovarlar 72,6 foizni egallab, mamlakatning ishlab chiqarish salohiyatini tasdiqlaydi. Tovar nomenklaturasining batafsil tahlili quyidagi natijalarni ko‘rsatmoqda:

• Sanoat tovarlari: umumiy hajmning 11,3 foizini egallab, 3 490,5 mln dollarni tashkil etdi.

• Oziq-ovqat mahsulotlari va tirik hayvonlar: ulushi 8,7 foizga o‘sdi, hajmi esa 2 685,7 mln dollarga yetib, o‘tgan yilga (1 971,2 mln dollar) nisbatan 36,2 foizlik ta’sirchan o‘sishni ko‘rsatdi.

• Kimyoviy vositalar va shunga o‘xshash mahsulotlar: eksportning 6,0 foizini yoki 1 864,0 mln dollarini tashkil etib, 19,2 foizga (1 564,0 mln dollardan) oshdi.

• Turli xil tayyor buyumlar: ulushi 5,0 foizni tashkil etdi, hajmi 1 548,1 mln dollargacha o‘sdi, bu o‘tgan yilgi ko‘rsatkichdan (1 012,8 mln dollar) 52,9 foizga ko‘pdir.

• Oltin: eksport hajmi 9 900,1 million dollarni tashkil etdi, bu 49,4% ga o’sish (6 626,6 million dollardan), bu esa 32,0% ulushni tashkil etadi.

O‘sish drayverlari: agrosektor va to‘qimachilik

Agrar sektor ishonchli o‘sishni namoyish etmoqda. 2025-yil yanvar-noyabr oylarida 2 022,2 ming tonna meva va sabzavotlar eksport qilindi. Qiymat jihatidan eksport 1 942,8 mln dollarga yetdi, bu 2024-yilning mos davriga nisbatan 36,8 foizga ko‘pdir. Jami eksportda meva-sabzavot mahsulotlarining ulushi 6,3 foizni tashkil etdi.

To‘qimachilik mahsulotlari eksporti 2 266,1 mln dollarni (jami eksportning 7,3 foizi) tashkil etdi. Yuqori qo‘shilgan qiymatga ega tuzilmani qayd etish muhim: asosiy ulushni tayyor to‘qimachilik mahsulotlari (51,6%) va ip-kalava (28,4%) egallaydi.

Xizmatlar eksportida rekord o‘sish

Xizmatlar sektori valyuta tushumlarining tobora muhim drayveriga aylanmoqda. 2025-yil yanvar-noyabr oylari yakunlari bo‘yicha xizmatlar eksporti hajmi 8 478,3 mln AQSH dollarini yoki jami savdo eksporti hajmining 27,4 foizini tashkil etdi. 2024-yilning mos davriga (6 577,7 mln dollar) nisbatan ushbu ko‘rsatkich 28,9 foizga oshdi.

Xizmatlar eksporti tarkibida quyidagilar yetakchilik qilmoqda:

• Safarlar (turizm): 53,3 foiz (4 520,2 mln dollar) ustun ulushni egallab, O‘zbekistonda turizm bumi kuzatilayotganidan dalolat beradi.

• Transport xizmatlari: 31,1 foiz (2 639,0 mln dollar).

• Telekommunikatsiya, kompyuter va axborot xizmatlari: ulushi 7,9 foiz (666,8 mln dollar).

• Boshqa tadbirkorlik xizmatlari: 3,1 foiz (263,9 mln dollar).

   

Import: Texnologik yangilanish

Importning 18,7 foizga ( 41 885,4 mln dollargacha) o‘sishi o‘sayotgan iqtisodiyotning modernizatsiyaga bo‘lgan ehtiyojlari bilan izohlanadi. Import tarkibida asosiy ulushni quyidagilar egallaydi:

• Mashinalar va transport asbob-uskunalari: jami importning 33,6 foizi yoki 14 058,3 mln dollar, bu ishlab chiqarish quvvatlarini yangilash kursi davom etayotganini tasdiqlaydi.

• Sanoat tovarlari: 15,7 foiz, hajmi 6 564,3 mln dollarga yetdi.

• Kimyoviy vositalar: 12,2 foiz yoki 5 099,1 mln dollar.

Xizmatlar importi 4 465,7 mln dollarni (31,0 foiz o‘sish) tashkil etdi, bunda ham asosiy moddalar safarlar (52,1%) va transport xizmatlari (19,5%) hisoblanadi.

Xulosa

2025-yilning 11 oyi yakunlari O‘zbekiston iqtisodiyotining tashqi chaqiriqlarga nisbatan barqarorligi va moslashuvchanligidan dalolat beradi. Eksportning (+26,2%) importga (+18,7%) nisbatan ilgarilab o‘sishi sharoitida 72,8 mlrd dollarlik tashqi savdo aylanmasiga erishilishi muvozanatli rivojlanishning muhim indikatoridir.

Tayyor mahsulotlar ulushini oshirishga qaratilgan tarkibiy o‘zgarishlar, turizm va axborot xizmatlari eksportining rekord darajada o‘sishi, shuningdek, importning investitsiyaviy xarakterini saqlab qolish uzoq muddatli iqtisodiy farovonlik uchun mustahkam poydevor yaratmoqda. Xitoy va Rossiya kabi strategik hamkorlar bozorlarida pozitsiyalarning mustahkamlanishi hamda savdo geografiyasining 210 ta mamlakatgacha kengayishi O‘zbekistonning mintaqadagi asosiy iqtisodiy tugun sifatidagi maqomini tasdiqlaydi.

Manba: O‘zbekiston Respublikasi Milliy statistika qo‘mitasi