O‘zbekiston eksportni oshiradi va savdo taqchilligini kamaytiradi: 2025 yil birinchi choragida tashqi savdo tahlili
O‘zbekiston Respublikasi statistika bo‘yicha Milliy qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, 2025 yilning birinchi choragida mamlakatning tashqi savdo aylanmasi barqaror o‘sishni namoyon etdi. Yanvar-mart oylarida umumiy aylanma 17,3 milliard AQSh dollariga yetdi, bu 2024 yilning shu davriga nisbatan 1,37 milliard dollar yoki 8,6 foizga ko‘pdir.
Tashqi savdo aylanmasining umumiy ko‘rsatkichlari
2025 yilning birinchi choragida O‘zbekistonning tashqi savdo aylanmasi tuzilmasida eksport 8,1 milliard AQSh dollarini tashkil etdi va bu 2024 yilning shu davriga nisbatan 24,4 foizga o‘sdi. Import esa 2,3 foizga kamayib, 9,2 milliard AQSh dollari darajasida to‘xtadi.
Tashqi savdo balansidagi sezilarli yaxshilanish alohida e’tiborga loyiq. Balans hali ham salbiy bo‘lib qolsa-da (-1,09 milliard dollar), bu ko‘rsatkich 2024 yil birinchi choragidagi -2,9 milliard dollarlik taqchillikka nisbatan ancha yaxshilandi. Bu O‘zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyatidagi ijobiy o‘zgarishlardan dalolat beradi, chunki mamlakat tashqi savdo munosabatlarini muvozanatlashga intilmoqda.
Asosiy savdo sheriklari dinamikasi
O‘zbekiston Respublikasi dunyoning 173 mamlakati bilan savdo aloqalarini rivojlantirmoqda. Eng yirik savdo sheriklari bo‘yicha ma’lumotlar tahlili quyidagi holatni ko‘rsatadi:
- Xitoy O‘zbekistonning yetakchi savdo sherigi bo‘lib qolmoqda, savdo hajmi 3,02 milliard AQSh dollarini (umumiy aylanmaning 17,5 foizi) tashkil etdi. Qizig‘i shundaki, bu ko‘rsatkich 2024 yil birinchi choragidagi 3,03 milliard dollardan deyarli o‘zgarmadi.
- Rossiya 2,58 milliard AQSh dollari (umumiy aylanmaning 14,9 foizi) bilan ikkinchi o‘rinda turadi. Ammo bu yerda savdo hajmi 2024 yilning shu davridagi 2,81 milliard dollarga nisbatan 8,1 foizga kamaydi.
- Qozog‘iston 1,03 milliard AQSh dollari (5,9 foiz) bilan uchinchi o‘rinda. Ushbu mamlakat bilan savdo munosabatlarida ijobiy dinamika kuzatildi – 2024 yilga nisbatan 9,4 foiz o‘sish.
- Turkiya 607,6 million AQSh dollari (3,5 foiz) bilan yetakchi to‘rtlikni yakunlaydi, bu 2024 yil birinchi choragiga nisbatan 10,2 foizga kam.
Ayrim mamlakatlar bilan savdo hajmida sezilarli o‘sish kuzatildi, masalan, Afg‘oniston (68,7 foiz – 238,8 milliondan 402,8 million dollarga), Germaniya (25,3 foiz – 268,9 milliondan 336,8 million dollarga), Hindiston (33 foiz – 212,2 milliondan 282,2 million dollarga), BAA (80,5 foiz – 134,7 milliondan 243,1 million dollarga), AQSh (15 foiz – 205,7 milliondan 236,6 million dollarga) va Belarus (23,3 foiz – 141,0 milliondan 173,9 million dollarga).
Shu bilan birga, Janubiy Koreya (24 foizga kamayib, 544,2 milliondan 413,6 million dollarga), Qirg‘iziston (0,9 foizga, 154,1 milliondan 153,5 million dollarga), Tojikiston (5,7 foizga, 152,6 milliondan 143,9 million dollarga), Turkmaniston (30,3 foizga, 205,3 milliondan 143,1 million dollarga), Litva (41,3 foizga, 185,5 milliondan 108,8 million dollarga), Eron (3,3 foizga, 104,9 milliondan 101,4 million dollarga) va Italiya (14,1 foizga, 114,5 milliondan 98,4 million dollarga) bilan savdo hajmi kamaydi.
Jadval: O‘zbekistonning asosiy savdo sheriklari, 2025 yil birinchi choragi
| Davlat | Savdo hajmi (million USD) | Ulush (%) | 2024 yilga nisbatan o‘zgarish (%) |
|---|---|---|---|
| Xitoy | 3 020,0 | 17,5 | -0,3 |
| Rossiya | 2 580,0 | 14,9 | -8,1 |
| Qozog‘iston | 1 030,0 | 5,9 | +9,4 |
| Turkiya | 607,6 | 3,5 | -10,2 |
| Afg‘oniston | 402,8 | 2,3 | +68,7 |
Eksportning batafsil tahlili
2025 yil yanvar-mart oylarida O‘zbekiston eksporti 8,1 milliard AQSh dollarini tashkil etdi, bu 2024 yilning shu davriga nisbatan 24,4 foizga o‘sdi. Eksport tuzilmasida tovarlar 78,6 foizni, xizmatlar esa 21,4 foizni tashkil etdi.
Eksportning tovar tuzilmasi
- Bosh – “Boshqa tovarlar”: 3,66 milliard AQSh dollari (eksportning 45,1 foizi), bunda 44 foizi non-monetar oltin (3,57 milliard dollar, 2024 yil birinchi choragiga nisbatan 34 foiz o‘sish).
- Sanoat tovarlari: 899,6 million AQSh dollari (11,1 foiz), 12,1 foizga kamaydi. Asosiy kategoriyalar: to‘qimachilik ip, mato va tayyor mahsulotlar (404,9 million dollar) va rangli metallar (342,6 million dollar).
- Oziq-ovqat mahsulotlari va tirik hayvonlar: 469,7 million AQSh dollari (5,8 foiz), 33,6 foiz o‘sish. Asosiy tovarlar: sabzavot va mevalar (298,6 million dollar) va don mahsulotlari (126,3 million dollar).
- Kimyoviy moddalar: 418,6 million AQSh dollari (5,2 foiz), 11,2 foiz o‘sish. Asosiy tovarlar: noorganik kimyoviy moddalar (236,8 million dollar) va o‘g‘itlar (88 million dollar).
- Mineral yoqilg‘i: 253,5 million AQSh dollari (3,1 foiz), 20,2 foiz o‘sish, xususan, tabiiy va sun’iy gaz eksportida sezilarli o‘sish (154,7 foiz).
Eksport geografiyasi
2025 yil birinchi choragida O‘zbekistonning asosiy eksport sheriklari quyidagilar edi:
- Rossiya – 885,8 million AQSh dollari (10,9 foiz)
- Xitoy – 453,9 million AQSh dollari (5,6 foiz)
- Afg‘oniston – 316,9 million AQSh dollari (3,9 foiz)
- Qozog‘iston – 307 million AQSh dollari (3,8 foiz)
- Turkiya – 253,2 million AQSh dollari (3,1 foiz)
- Fransiya – 214,9 million AQSh dollari (2,7 foiz)
- BAA – 143,7 million AQSh dollari (1,8 foiz)
- Tojikiston – 109 million AQSh dollari (1,3 foiz)
- Qirg‘iziston – 100 million AQSh dollari (1,2 foiz)
- Pokiston – 89,2 million AQSh dollari (1,1 foiz)
Bu o‘n mamlakat O‘zbekiston eksportining umumiy hajmining 35,4 foizini tashkil etdi.
Meva-sabzavot mahsulotlari eksporti
2025 yil birinchi choragida meva-sabzavot mahsulotlari eksporti hajmi 282,6 million AQSh dollarini tashkil etdi, bu 2024 yilning shu davriga nisbatan 28,8 foizga ko‘p, umumiy eksportning 3,5 foizini tashkil etadi. Shu bilan birga, tabiiy hajmda eksport 27,6 foizga kamayib, 282,5 ming tonnani tashkil etdi. Asosiy kategoriyalar:
- Loviya: 86,5 million AQSh dollari (69,5 foiz o‘sish)
- Sabzavotlar: 47,6 million AQSh dollari (26,5 foiz kamayish)
- Mevalar: 61,9 million AQSh dollari (73,7 foiz o‘sish)
To‘qimachilik mahsulotlari eksporti
2025 yil yanvar-mart oylarida to‘qimachilik mahsulotlari eksporti 629,3 million AQSh dollarini yoki umumiy eksportning 7,8 foizini tashkil etdi, bu 2024 yilning shu davriga nisbatan 19,1 foizga kamaydi. Eksport tuzilmasi:
- Tayyor to‘qimachilik mahsulotlari: 45 foiz
- Ip: 35 foiz
- Trikotaj mato: 11 foiz
- Matolar: 6 foiz
- Paypoqlar: 2 foiz
- Gilamlar: 1 foiz
Xizmatlar eksporti
2025 yil yanvar-mart oylarida xizmatlar eksporti 1,73 milliard AQSh dollarini tashkil etdi, bu umumiy eksportning 21,4 foizini tashkil etadi va 2024 yilning shu davriga nisbatan 37,9 foizga o‘sdi. Asosiy kategoriyalar:
- Sayohat (turizm): 756,8 million AQSh dollari (43,7 foiz)
- Transport xizmatlari: 701,4 million AQSh dollari (40,5 foiz)
- Telekommunikatsiya, kompyuter va axborot xizmatlari (AKT): 146 million AQSh dollari (8,4 foiz)
- Boshqa biznes xizmatlari: 77,4 million AQSh dollari (4,5 foiz)
- Boshqa xizmatlar: 49,7 million AQSh dollari (2,9 foiz)
Importning batafsil tahlili
2025 yil yanvar-mart oylarida O‘zbekiston importi 9,19 milliard AQSh dollarini tashkil etdi, bu 2024 yilning shu davriga nisbatan 2,3 foizga kam. Import tuzilmasida tovarlar 89,5 foizni (8,23 milliard dollar), xizmatlar esa 10,5 foizni (967,3 million dollar) tashkil etdi.
Importning tovar tuzilmasi
- Mashinalar va transport uskunalari: 3,22 milliard AQSh dollari (importning 35,1 foizi), 8,8 foizga kamaydi. Asosiy tovarlar: avtomobillar (671 million dollar, 30,7 foiz kamayish), maxsus sanoat mashinalari (669,9 million dollar, 4,2 foiz o‘sish), umumiy sanoat mashinalari (556,5 million dollar, 10,6 foiz o‘sish).
- Sanoat tovarlari: 1,49 milliard AQSh dollari (16,2 foiz), 4 foizga kamaydi. Asosiy tovarlar: cho‘yan va po‘lat (684,4 million dollar, 9,9 foiz kamayish), metall mahsulotlari (214,3 million dollar, 0,8 foiz o‘sish), to‘qimachilik ip va matolar (125,9 million dollar, 4,3 foiz kamayish).
- Kimyoviy moddalar: 1,2 milliard AQSh dollari (13,1 foiz), 4 foiz o‘sish. Asosiy tovarlar: farmatsevtika mahsulotlari (472,8 million dollar, 4 foiz kamayish), birlamchi plastmassalar (209,9 million dollar, 22,8 foiz o‘sish).
- Oziq-ovqat mahsulotlari va tirik hayvonlar: 953,8 million AQSh dollari (10,4 foiz), 15,3 foiz o‘sish. Asosiy tovarlar: don mahsulotlari (234,6 million dollar, 2,1 foiz o‘sish), go‘sht mahsulotlari (138,1 million dollar, 65,1 foiz o‘sish).
- Mineral yoqilg‘i: 590,9 million AQSh dollari (6,4 foiz), 38,9 foiz kamayish, xususan, gaz importida sezilarli qisqarish (88,3 foiz).
Import geografiyasi
2025 yil birinchi choragida asosiy import yetkazib beruvchilar quyidagilar edi:
- Xitoy – 2,57 milliard AQSh dollari (27,9 foiz)
- Rossiya – 1,69 milliard AQSh dollari (18,4 foiz)
- Qozog‘iston – 718,3 million AQSh dollari (7,8 foiz)
- Janubiy Koreya – 403,4 million AQSh dollari (4,4 foiz)
- Turkiya – 354,3 million AQSh dollari (3,9 foiz)
- Germaniya – 308,7 million AQSh dollari (3,4 foiz)
- Hindiston – 251 million AQSh dollari (2,7 foiz)
- AQSh – 165,2 million AQSh dollari (1,8 foiz)
- Belarus – 137,8 million AQSh dollari (1,5 foiz)
- Fransiya – 134,9 million AQSh dollari (1,5 foiz)
Import dunyoning 151 mamlakatidan amalga oshirildi.
Xizmatlar importi
2025 yil yanvar-mart oylarida xizmatlar importi 967,3 million AQSh dollarini tashkil etdi, bu 2024 yilning shu davriga nisbatan 32,9 foizga o‘sdi. Asosiy kategoriyalar:
- Sayohat (turizm): 563,8 million AQSh dollari (58,3 foiz)
- Transport xizmatlari: 185,1 million AQSh dollari (19,1 foiz)
- AKT xizmatlari: 82,3 million AQSh dollari (8,5 foiz)
- Boshqa biznes xizmatlari: 46,5 million AQSh dollari (4,8 foiz)
- Boshqa xizmatlar: 89,6 million AQSh dollari (9,3 foiz)
Xulosa va istiqbollar
2025 yil birinchi choragida O‘zbekistonning tashqi savdo faoliyati tahlili bir qator ijobiy tendensiyalarni ko‘rsatadi:
- Eksportning 24,4 foizga sezilarli o‘sishi mamlakatning eksport salohiyatining oshganidan dalolat beradi.
- Tashqi savdo taqchilligining -2,9 milliard dollardan -1,09 milliard dollarga sezilarli qisqarishi.
- Xizmatlar, xususan, transport va turizm sohasida eksport ulushining oshishi bilan eksportning diversifikatsiyasi.
- Tabiiy hajmda qisqarishga qaramay, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari eksportining qiymat jihatidan o‘sishi.
- Energoresurslar importining qisqarishi, bu respublika iqtisodiyotidagi energiya samaradorligining oshishi haqida signal berishi mumkin.
Shu bilan birga, ba’zi muammolar ham mavjud:
- To‘qimachilik mahsulotlari eksportining 19,1 foizga qisqarishi.
- Rossiya va Turkiya kabi an’anaviy sheriklar bilan savdo hajmining kamayishi.
- Eksportning 44 foizini tashkil etuvchi non-monetar oltindan yuqori darajada qaramlik.
Tashqi savdo faoliyatini yanada rivojlantirish uchun O‘zbekistonga quyidagi yo‘nalishlarga e’tibor qaratish tavsiya etiladi:
- Yuqori qo‘shilgan qiymatga ega mahsulotlar ulushini oshirish orqali eksportni diversifikatsiya qilish.
- Yangi bozorlarni o‘zlashtirish orqali eksport geografiyasini kengaytirish.
- Xalqaro bozorlarda mahalliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish.
- Axborot texnologiyalari va turizm sohasida xizmatlar eksportini rivojlantirish.
- Bojxona boshqaruvi va tashqi savdodagi to‘siqlarni bartaraf etishni yanada takomillashtirish.
Taqdim etilgan ma’lumotlar O‘zbekistonning xalqaro savdodagi o‘rnini mustahkamlab, global iqtisodiy muammolarga qaramay, tashqi iqtisodiy faoliyatning asosiy ko‘rsatkichlarida barqaror o‘sishni namoyon etayotganini ko‘rsatadi.
Jadval: Tashqi savdoning asosiy ko‘rsatkichlari, 2025 yil birinchi choragi
| Ko‘rsatkich | Qiymat (million USD) | 2024 yilga nisbatan o‘zgarish (%) |
|---|---|---|
| Tashqi savdo aylanmasi | 17 300 | +8,6 |
| Eksport | 8 106,8 | +24,4 |
| Import | 9 194,8 | -2,3 |
| Savdo taqchilligi | -1 088 | -2 900 dan yaxshilanish |