Kirish

Xalqaro zaxiralar mamlakatning makroiqtisodiy barqarorligini aks ettiruvchi asosiy ko‘rsatkichlardan biridir. Ular bir necha muhim funksiyalarni bajaradi:

• Likvidlikni ta’minlash – Zaxiralar davlatga xorijiy hamkorlar va investorlar oldidagi majburiyatlarini bajarishga imkon beradi.
• Valyuta barqarorligini saqlash – Markaziy bank xalqaro zaxiralardan valyuta intervensiyalari uchun foydalanib, milliy valyutaning keskin tebranishlarini yumshatadi.
• Moliyaviy xavfsizlik yostig‘i – Iqtisodiy inqirozlar yoki tashqi iqtisodiy zarbalar yuzaga kelganida, zaxiralar ularning salbiy ta’sirini kamaytirishga yordam beradi.
• Import operatsiyalarini kafolatlash – Yetarli miqdordagi zaxiralar mamlakatga tashqi savdoda barqarorlikni ta’minlash va import xarajatlarini qoplash imkonini beradi.
• Mamlakatning kredit reytingini oshirish – Yuqori zaxiralar moliyaviy barqarorlikni namoyish etib, xorijiy investorlar va kreditorlar uchun tavakkalchiliklarni kamaytiradi.

O‘zbekiston zaxiralari tarkibida oltin va xorijiy valyuta ustunlik qiladi. Ularning o‘zgarishi jahon iqtisodiy tendensiyalari, Markaziy bank siyosati va mamlakatning likvidlik ehtiyojlari bilan bog‘liq.

O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki ma’lumotlariga ko‘ra, 2025-yil 1-fevral holatida xalqaro zaxiralar umumiy hajmi 42,9 milliard dollarni tashkil etib, o‘tgan oyga nisbatan 1,72 milliard dollarga (+4,17%) oshgan. Ushbu o‘sishning asosiy omili jahon bozorlarida oltin narxining oshishi bo‘ldi.

Xalqaro zaxiralarning dinamikasi

Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, uch oy davomida zaxiralar kamayganidan so‘ng, yanvar oyida o‘sish kuzatilgan.

Xalqaro zaxiralarning tarkibi

Asosiy tarkibiy qismlar:

1. Oltin:
   • 2025-yil 1-fevral holatida oltin zaxiralari qiymati 35,06 milliard dollarni tashkil etdi, bu o‘tgan oyga nisbatan 3,02 milliard dollarga oshgan.
   • Fizik hajm jihatidan, oltin 12,3 million troya unsiyadan 12,6 million unsiyaga (taxminan 391,9 tonna) oshdi.
   • Oltin narxining jahon bozorida $2 900 troya unsiya darajasiga yetgani bu o‘sishga katta ta’sir ko‘rsatdi.
2. Xorijiy valyuta zaxiralari:
   • Xorijiy valyuta zaxiralari 1,29 milliard dollarga kamayib, 7,3 milliard dollardan pastga tushdi.
   • Tarkibi:
     • $442,3 mln xorijiy markaziy banklar va Xalqaro valyuta jamg‘armasi (IMF) hisoblarida.
     • $6,75 mlrd chet el tijorat banklarida joylashtirilgan.
   • Sabablari:
     • Markaziy bankning intervensiyalari (so‘m kursini qo‘llab-quvvatlash).
     • Tashqi qarz bo‘yicha to‘lovlar.
3. Qimmatli qog‘ozlar:
   • Markaziy bank qimmatli qog‘ozlardagi ulushini 1,6 million dollarga oshirib, 102,1 million dollarga yetkazdi.
   • Ushbu kichik o‘sish zaxiralarni diversifikatsiya qilish jarayonining asta-sekin davom etayotganini ko‘rsatadi.

Tahlil va prognozlar

1. Zaxiralarning tarkibiy nomutanosibligi

• Oltinning 81,7% ulushi rekord darajaga yetdi, bu zaxiralar himoya funktsiyasini kuchaytiradi, lekin narx o‘zgarishlariga bog‘liq bo‘lish xavfini oshiradi.
• Oltin zaxiralarning qiymati oshayotgan bo‘lsa-da, bunday yuqori ulush pul-kredit siyosatini moslashuvchan boshqarish imkoniyatlarini pasaytiradi.

2. Xorijiy valyuta zaxiralari oxirgi 5 yildagi eng past darajaga tushdi

• Xorijiy valyuta zaxiralarining kamayishi Markaziy bankning valyuta bozoridagi imkoniyatlarini cheklashi mumkin.
• Ushbu jarayon davom etsa, potensial xatarlar quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin:
  • So‘m kursining beqarorligi ortishi.
  • Inflyatsiya bosimining oshishi.

3. 2025-yil uchun prognoz

• Agar oltin narxlari oshishda davom etsa, zaxiralarning umumiy hajmi ortadi, hatto oltin qo‘shimcha sotib olinmasa ham.
• Agar xorijiy valyuta zaxiralari kamayishda davom etsa, O‘zbekiston tashqi hisob-kitoblarni amalga oshirishda likvidlik tanqisligiga duch kelishi mumkin.

Xulosa va tavsiyalar

Xulosa:

✅ Yanvar oyida zaxiralarning o‘sishi asosan oltin narxining oshishi hisobiga yuz berdi, bu esa mamlakatning jahon qimmatbaho metallar bozoriga qaramligini oshiradi.
✅ Oltinning zaxiralardagi yuqori ulushi tashqi zarbalardan himoya qiladi, lekin iqtisodiy moslashuvchanlikni kamaytiradi.
✅ Xorijiy valyuta zaxiralarining qisqarishi Markaziy bankning iqtisodiy muammolarga javob berish imkoniyatlarini cheklashi mumkin.

Tavsiyalar:

1. Oltin va xorijiy valyuta zaxiralari o‘rtasidagi balansni saqlash.
2. Valyuta tushumlarini oshirish uchun eksport va xorijiy investitsiyalarni rivojlantirish.
3. Zaxiralarni diversifikatsiya qilishni davom ettirish.

Bu yondashuv O‘zbekistonga makroiqtisodiy barqarorlikni saqlash va tashqi iqtisodiy chaqiriqlarga samarali javob berish imkoniyatini yaratadi.

Manba: O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki