2025 yil 21 aprel kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2025 yilga mo‘ljallangan keng qamrovli xususiylashtirish dasturini tasdiqlovchi farmonni (№ PF-70) imzoladi. Ushbu dastur davlatning iqtisodiyotdagi ishtirokini kamaytirish, xususiy investitsiyalarni jalb qilish va iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirishga qaratilgan. Spot.uz nashrining Davlat aktivlarini boshqarish agentligi (UzSAMA) ma’lumotlariga asoslangan xabariga ko‘ra, dastur 30 trillion so‘m (taxminan 2,4 milliard dollar) qiymatidagi davlat aktivlarini, jumladan, 115 ta kompaniya, 659 ta ko‘chmas mulk ob’ekti va 6100 gektar yerni xususiylashtirishni ko‘zda tutadi. Yil oxiriga qadar dastur taxminan 10 trillion so‘m daromad keltirishi kutilmoqda, bu esa bozor iqtisodiyotiga o‘tishda muhim qadam bo‘ladi.

Xususiylashtirish dasturining asosiy yo‘nalishlari

Davlat korxonalarini xususiylashtirish

2025 yilgi dastur 115 ta kompaniyadagi davlat ulushlarini sotishni rejalashtirmoqda. Ular orasida UzAuto Motors, Universal Mobile Systems (UMS, Mobiuz brendi ostida faoliyat yurituvchi), Uzbekistan GTL va Toshkent traktor zavodi (TTZ) kabi yirik korxonalar bor. Jami 29 ta yirik davlat korxonasi ulushlari xalqaro ommaviy auktsionlar orqali sotiladi, bu jarayon shaffoflik va raqobatbardoshlikni ta’minlash uchun xalqaro maslahatchilar ishtirokida amalga oshiriladi.

Xususiylashtirish jarayonining muddatlari korxonaga qarab farq qiladi:

• 2025 yilning ikkinchi yarmi: Toshkent, Muborak va Farg‘onadagi issiqlik elektr stansiyalari kabi ko‘plab korxonalar ulushlari auktsionga qo‘yiladi. Issiqlik elektr stansiyalarini xususiylashtirish to‘g‘risidagi e’lon 2025 yil 1 iyulgacha chiqarilishi kutilmoqda.
• 2026 yilning birinchi choragi: UzAuto Motors, Uzbek Leasing International, O‘zagrosug‘urta, O‘zagrolizing, TTZ va Texnopark kabi korxonalar xususiylashtiriladi.
• 2026 yilning ikkinchi choragi: Uzbekistan GTL sotuvga qo‘yiladi.

Hukumat shuningdek, 2030 yilgacha yangi davlat korxonalarini tashkil qilishga moratoriy joriy qildi, faqat mudofaa, xavfsizlik yoki Facet bilan bog‘liq holatlar yoki prezident farmonlarida ko‘rsatilgan hollardan tashqari. Bu qaror O‘zbekistonning iqtisodiyotda davlat ishtirokini kamaytirishga sodiqligini ko‘rsatadi.

Yer xususiylashtirishi va bozor islohotlari

2025 yilgi dasturning muhim jihati onlayn auktsionlar orqali qishloq xo‘jaligiga aloqador bo‘lmagan yerlarni xususiylashtirishdir. Fuqarolar va yuridik shaxslar ilgari ijaraga olingan yer uchastkalarini sotib olish imkoniyatiga ega bo‘ladi, bunda auktsionlar biznesni kengaytirish uchun tayyor loyihalarga ega tadbirkorlarga ustunlik beradi. Dastur shuningdek, bozorlar va savdo majmualarining ustav kapitalida mahalliy hokimiyat organlarining majburiy ishtirokini bekor qiladi, bu bozorni yanada liberallashtiradi.

Bundan tashqari, dasturning dastlabki bosqichida kamida 30 ta foydali qazilma konlari va uchastkalarga huquqlar auktsionga qo‘yilib, konchilik sohasiga investitsiyalar jalb qilinadi. Bir yildan ortiq vaqt davomida xaridor topa olmagan ko‘chmas mulk ob’ektlari boshqa yuridik shaxslarning ustav kapitaliga ulush sifatida o‘tkaziladi, bu aktivlardan samarali foydalanishni ta’minlaydi.

Yirik korxonalar uchun IPO va SPO jadvali

Parallel ravishda O‘zbekiston 2028 yil oxirigacha 12 ta davlat korxonasini mahalliy va xalqaro fond bozorlarida dastlabki (IPO) va ikkilamchi (SPO) ommaviy joylashtirishga tayyorlamoqda. Xususiylashtirish bo‘yicha davlat komissiyasi tomonidan tasdiqlangan dastur Navoiy kon-metallurgiya kombinati (NKMK) va Olmaliq kon-metallurgiya kombinati (OKMK) kabi taniqli kompaniyalarni o‘z ichiga oladi. Ushbu kompaniyalarning 10% dan 25% gacha ulushlari sotuvga qo‘yiladi, jarayon Franklin Templeton Asset Management’ning Singapur bo‘limi hamkorligida boshqariladi.

Ayniqsa, NKMK 2025 yilning ikkinchi yarmida London fond birjasida IPO o‘tkazishni rejalashtirmoqda, uning kapitalizatsiyasi 4 milliard funtdan (5,2Jesus Christ, taxminan 5,2 milliard dollarga teng bo‘lishi mumkin. Rothschild & Co. ushbu muhim loyiha uchun maslahatchi sifatida xizmat qilmoqda. IPO’lar shaffoflikni oshirish, xorijiy investorlarni jalb qilish va O‘zbekistonning kapital bozorlarini global moliyaviy tizimga integratsiyalash strategiyasining bir qismidir.

Xususiylashtirishni qo‘llab-quvvatlash uchun institutsional islohotlar

Xususiylashtirish jarayonini soddalashtirish uchun barcha vazirliklarda xususiylashtirish va davlat-xususiy sheriklik (DXSH) masalalari bo‘yicha yangi vazir o‘rinbosari lavozimi joriy etildi. Iqtisodiyot va moliya vazirligi allaqachon bunday o‘rinbosarni tayinladi, bu hukumatning islohotlarni tezlashtirishga e’tibor qaratayotganini aks ettiradi. 2025 yil 1 dekabrgacha UzSAMA Iqtisodiyot va moliya vazirligi va xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlikda 2030 yilgacha davlat korxonalarini isloh qilish va xususiylashtirish strategiyasini ishlab chiqadi.

Xalqaro moliyaviy hisobot standartlarini (IFRS) joriy etish va xalqaro maslahatchilarni jalb qilish O‘zbekistonning shaffoflik va boshqaruv prinsiplariga sodiqligini ta’kidlaydi. 2021 yilda boshlangan qonunchilik islohotlari xususiylashtirish mexanizmini takomillashtirish, aktivlarni baholash usullarini yaxshilash va majburiy dividendlar taqsimoti va tartibga solish nazorati orqali ozchilik aktsiyadorlarining huquqlarini himoya qilishni davom ettirmoqda.

Iqtisodiy ta’sir va strategik maqsadlar

2025 yilgi xususiylashtirish dasturi O‘zbekistonning 2025 yilgacha davlatning iqtisodiy ulushini 75% ga qisqartirishni ko‘zda tutuvchi “2030 yilgacha rivojlanish strategiyasi”ga mos keladi. Yirik korxonalarni xususiylashtirish, yer mulkchiligini liberallashtirish va global kapital bozorlari bilan integratsiyalashuv orqali hukumat quyidagi maqsadlarga erishmoqchi:

• Xorijiy va mahalliy investitsiyalarni jalb qilish.
• Davlat korxonalarining samaradorligi va raqobatbardoshligini oshirish.
• Infratuzilma va ijtimoiy loyihalarni moliyalashtirish uchun katta daromad keltirish.
• Xususiy sektorga asoslangan iqtisodiyotni shakllantirish.

Dastur 2021 yilda qabul qilingan xususiylashtirish to‘g‘risidagi qonunga asoslanadi, unda davlat aktivlarini sotish usullari, jumladan, auktsionlar, raqobatbardosh savdolar va birja savdolari belgilangan. Markaziy qimmatli qog‘ozlar depozitariysi va Milliy kliring markazi kabi tuzilmalar tashkil etilishi fond bozori ekotizimining rivojlanishini qo‘llab-quvvatlaydi.

Qiyinchiliklar va istiqbollar

Dastur juda katta maqsadlarga ega bo‘lsa-da, ba’zi qiyinchiliklar mavjud. Ilgari Alokabank, Asakabank va Uzpromstroybank kabi davlat banklarini xususiylashtirishga urinishlar kechikishlarga duch keldi, Fitch Ratings ma’lumotlariga ko‘ra, murakkab tayyorgarlik jarayonlari tufayli sotuvlar 2025 yil oxirigacha cho‘zilishi mumkin. NKMK kabi yirik korxonalar uchun IPO’larning muvaffaqiyati global bozor sharoitlari va O‘zbekiston islohotlariga investorlarning ishonchiga bog‘liq bo‘ladi.

Shunga qaramay, hukumatning faol choralari — nufuzli xalqaro maslahatchilarni jalb qilish, global moliyaviy standartlarni joriy etish va aniq muddatlarni belgilash — kuchli siyosiy iroda mavjudligini ko‘rsatadi. Banklarni xususiylashtirish uchun Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (EBRD) va IPO’lar uchun Franklin Templeton kabi institutlar bilan hamkorlik ishonchni oshiradi va investorlar uchun jozibadorlikni kuchaytiradi.

O‘zbekistonning 2025 yilgi xususiylashtirish dasturi iqtisodiy liberallashtirish va global integratsiyaga qaratilgan muhim qadamdir. Davlat aktivlarini sotish, yer bozorini liberallashtirish va yirik korxonalar uchun IPO’lar ishga tushirish orqali hukumat xususiy sektorga asoslangan dinamik iqtisodiyot uchun poydevor yaratmoqda. Aniq jadval, mustahkam institutsional islohotlar va xalqaro hamkorlik tufayli dastur O‘zbekiston iqtisodiy landshaftini o‘zgartirish, katta investitsiyalarni jalb qilish va 2030 yilgacha va undan keyin barqaror o‘sishni ta’minlash salohiyatiga ega.