S&P Global Ratings xalqaro reyting agentligi O‘zbekiston Respublikasining xorijiy va milliy valyutadagi uzoq muddatli suveren kredit reytingini «BB-» dan «BB» darajasiga ko‘tardi. Reyting bo‘yicha prognoz – «Barqaror». Shu bilan birga, agentlik qisqa muddatli reytingni «B» darajasida tasdiqladi hamda valyutani o‘tkazish va konvertatsiya qilish xatari bahosini «BB-» dan «BB+» gacha oshirdi. Ushbu qaror barqaror iqtisodiy o‘sish, mamlakat tashqi pozitsiyasining yaxshilanishi va davom etayotgan tarkibiy islohotlarga asoslangan.

Reyting harakatining asoslari

Agentlik so‘nggi yillarda O‘zbekistonning iqtisodiy siyosati sezilarli darajada mustahkamlanganini qayd etmoqda. Bu energetika sektoridagi islohotlarning davom ettirilishi, tariflarning to‘g‘irlanishi, shaffoflikning oshishi va hukumatning uzoq muddatli o‘sish salohiyatini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan investitsiya loyihalarini amalga oshirishga bo‘lgan e’tibori bilan tasdiqlanadi.

O‘zbekistonning sof davlat qarzi o‘xshash reytingga ega mamlakatlarga nisbatan mo‘tadil bo‘lib qolmoqda, bunda uzoq muddatli to‘lov muddatlari va past foiz stavkalariga ega rasmiy tashqi qarzning ustunligi muhim omil hisoblanadi.

Mamlakatning tashqi pozitsiyasi respublikaning asosiy eksport tovari bo‘lgan oltin narxining yuqoriligi hisobiga sezilarli darajada mustahkamlandi. Markaziy bankning xalqaro zaxiralari 2023-yildan buyon ikki baravardan ko‘proqqa oshdi va 2025-yil oktabr oyi oxiriga kelib 59 milliard AQSH dollariga yetdi, bu esa YAIMning qariyb 44 foizini tashkil etadi.

«Barqaror» prognoz va reyting o‘zgarishi ssenariylari

«Barqaror» prognoz bir tomondan O‘zbekistonning barqaror iqtisodiy o‘sishi va davlat qarzining qulay profili, ikkinchi tomondan esa tashqi va fiskal leverijning ehtimoliy o‘sishi bilan bog‘liq xatarlar o‘rtasidagi muvozanatni aks ettiradi.

• Ijobiy ssenariy: Agar iqtisodiy ko‘rsatkichlarga zarar yetkazmagan holda budjet taqchilligi va joriy operatsiyalar hisobining taqchilligi qisqarsa, reytinglar oshirilishi mumkin.
• Salbiy ssenariy: Agar tashqi va fiskal ko‘rsatkichlar kutilganidan ko‘ra ko‘proq zaiflashsa (masalan, savdo shartlarining yomonlashuvi, davlat xarajatlarining o‘sishi yoki qarz jalb qilish narxining oshishi tufayli) yoki davlat korxonalari sektorining katta hajmini inobatga olgan holda kutilmagan shartli majburiyatlar yuzaga kelsa, reyting pasaytirlishi mumkin. Shuningdek, iqtisodiy o‘sish prognoz qilinganidan sezilarli darajada past bo‘lsa, bu reytingga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

Iqtisodiy profil: barqaror o‘sish va investitsiyalar

O‘zbekiston MDH mintaqasida eng yuqori o‘sish dinamikasiga ega mamlakatlardan biri bo‘lib turibdi. So‘nggi sakkiz yil ichida (2017-yildagi liberallashtirish boshlanganidan beri) o‘rtacha iqtisodiy o‘sish yiliga deyarli 6 foizni tashkil etdi.

• Joriy dinamika: 2025-yilning dastlabki 9 oyida iqtisodiyot yillik hisobda 7,6 foizga o‘sdi (2024-yilning shu davridagi 6,6 foizga nisbatan). O‘sish axborot va aloqa, qurilish, turizm va savdo sohalaridagi yuqori ko‘rsatkichlar bilan ta’minlanmoqda.
• Prognoz: Agentlik 2025–2028-yillar oralig‘ida YAIMning yillik o‘sishi o‘rtacha 6,3 foiz bo‘lishini prognoz qilmoqda. Bunga barqaror iste’mol talabi hamda energetika, tog‘-kon sanoati va infratuzilmani rivojlantirishga qaratilgan yirik davlat investitsiyalari yordam beradi.
• Investitsiyalar: Iqtisodiy o‘sish ko‘p jihatdan investitsiyalar hisobiga ta’minlanmoqda. Investitsiyalarning YAIMga nisbati 32 foiz atrofida bo‘lib, bu dunyodagi eng yuqori ko‘rsatkichlardan biridir.
• Aholi jon boshiga YAIM: 2025-yilda ushbu ko‘rsatkich 3 500 AQSH dollariga yetishi kutilmoqda (2019-yildagi 2 000 dollarga nisbatan).

Strukturaviy islohotlar va davlatning roli

Hukumat 2017-yilda boshlangan iqtisodiyotda davlatning rolini kamaytirish kursini davom ettirmoqda.

• Energetika islohotlari: Elektr energiyasi va gaz tariflarining xarajatlarni qoplash darajasiga qadar to‘g‘irlanishi (2023-yil oktabrda boshlangan) davlat energetika subsidiyalarining qisqarishiga olib keldi. Subsidiyalar hajmi 2023-yildagi 1,5 mlrd dollardan (YAIMning 1,4 foizi) 2024-yilda 0,8 mlrd dollargacha (YAIMning 0,7 foizi) kamaydi.
• Xususiylashtirish: 2021-yildan 2025-yilning birinchi yarmigacha bo‘lgan davrda xususiylashtirishdan tushgan daromadlar 3,7 mlrd dollarni (YAIMning 3,2 foizi) tashkil etdi. Eng yirik bitim «Ipoteka-bank» nazorat paketining sotilishi bo‘ldi.
• Milliy investitsiya fondi: 2024-yilda Franklin Templeton kompaniyasi boshqaruvidagi Milliy investitsiya fondi (UzNIF) tashkil etildi. 15 ta yirik davlat korxonasi va banklarining aksiyalarini mahalliy va xalqaro birjalarga joylashtirish rejalashtirilgan.
• JST: 2026-yilda Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lish bo‘yicha tayyorgarlik ishlari olib borilmoqda.

Davlat-xususiy sheriklik (DXSH)

DXSH loyihalari tez sur’atlar bilan kengaymoqda. Imzolangan shartnomalarning umumiy qiymati 2024-yil oxiriga kelib YAIMning 27 foiziga baholandi. Hukumat 2024–2030-yillarga mo‘ljallangan taxminan 30 mlrd dollarlik yangi loyihalar ro‘yxatini tasdiqladi.

• Tarmoqlar: Loyihalarning 93 foizi energetika sohasiga, shundan 83 foizi qayta tiklanuvchi energiyaga to‘g‘ri keladi.
• Maqsadlar: 2030-yilga borib energiya balansida qayta tiklanuvchi energiya manbalari ulushini 54 foizga yetkazish rejalashtirilgan (hozirgi 20 foizdan). Xususan, Saudiya Arabistonining ACWA Power kompaniyasi 7,5 mlrd dollar sarmoya kiritishni rejalashtirgan.
• Cheklovlar: Yangi DXSH tuzilmasi xatarlarni nazorat qilish uchun 2025-yilda majburiyatlar bo‘yicha 6,5 mlrd dollarlik limitni ko‘zda tutadi.

Tashqi iqtisodiy aloqalar va geosiyosat

Global noaniqliklarga qaramay, O‘zbekiston iqtisodiyoti tashqi shoklarga muvaffaqiyatli moslashmoqda.

• Pul o‘tkazmalari: 2025-yilning birinchi yarmida pul o‘tkazmalari oqimi 27 foizga o‘sib, 8,2 mlrd dollarni (YAIMning 7,1 foizi) tashkil etdi. Asosiy qismi (78 foiz) Rossiyadan kelayotgan bo‘lsa-da, AQSH, Germaniya, Polsha va Janubiy Koreya hisobiga manbalar diversifikatsiyasi kuzatilmoqda.
• Rossiya bilan savdo: 2025-yilning birinchi yarmida RF bilan tovar aylanmasi taxminan 5 foizga o‘sib, 6,0 mlrd dollarni tashkil etdi.
• Oltin: Oltin tovar eksportining qariyb yarmini va Markaziy bank xalqaro zaxiralarining 80 foizdan ortig‘ini tashkil qiladi. Metall narxining yuqoriligi mamlakatning tashqi pozitsiyasini mustahkamladi.

Fiskal va monetar siyosat

Hukumat 2025-yilda budjet taqchilligini YAIMga nisbatan 3,0 foiz darajasida ushlab turish maqsadiga erishish yo‘lida bormoqda.

• Daromadlar: Oltin narxining rekord darajasi korporativ daromad solig‘i, yer qa’ridan foydalanish solig‘i va dividendlar hisobiga budjet tushumlarini qo‘llab-quvvatlamoqda.
• Xarajatlar: Energiya tariflarini liberallashtirish joriy yilda budjet mablag‘larining YAIMga nisbatan taxminan 1 foizini tejash imkonini beradi.
• Taqchillik prognozi: S&P 2025–2028-yillarda budjet taqchilligi o‘rtacha yillik 3 foizni tashkil etishini prognoz qilmoqda, bu 2022–2024-yillarda kuzatilgan 4 foizlik darajadan pastdir.
• Davlat qarzi: Sof davlat qarzining mo‘tadil o‘sishi kutilmoqda. Qarz profili ijobiy bo‘lib qolmoqda: tashqi qarzning 84 foizi imtiyozli shartlarda jalb qilingan.
• Monetar siyosat: Monetar siyosat samaradorligi oshdi, biroq kreditlarning dollarlashuvi darajasi yuqoriligicha qolmoqda – taxminan 40 foiz.

Manba: S&P Global Ratings