Xalqaro moliyaviy institutlarning so‘mda obligatsiyalar chiqarishi soddalashtirildi: kapital bozoriga ta’siri

O‘zbekiston Respublikasi Milliy istiqbolli loyihalar agentligi (NAPP) xalqaro moliyaviy institutlar (IFI) tomonidan milliy valyutada — O‘zbekiston so‘mi (UZS) — nominatsiyalangan obligatsiyalarni chiqarish va davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibini belgilovchi Nizomni ro‘yxatdan o‘tkazdi. Nizom 2025 yil 21 fevraldagi PF-26-sonli Prezident Farmonini amalga oshiradi va IFIlar uchun “Toshkent” Respublika fond birjasi (RFB “Toshkent”) orqali so‘mda mablag‘ jalb etish imkonini ochadi. Mahalliy investorlar uchun esa bu — yuqori sifatli, ishonchli daromad instrumenti paydo bo‘lishi demakdir. Jarayon soddalashtirilgan va tezlashtirilgan.

Kontekst va huquqiy asos

• Sana va holat: 2025 yil 11 avgust kuni ro‘yxatdan o‘tkazilgan (ro‘yxat raqami 3660, O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi).

• Normativ asos: PF-26 “Uy-joy va ipoteka bozorlarini yanada rivojlantirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida.”

• Maqsad: so‘mda qarz instrumentlarini kengaytirish, bozor likvidligini oshirish, investorlar bazasini kengaytirish va institutsional ishonchni mustahkamlash.

Nimalar aynan soddalashtirildi

Nizom IFIlarning so‘mda obligatsiyalarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazishning soddalashtirilgan tartibini belgilaydi:

1. emittent hujjatlarining oldindan majburiy kelishuvi bekor qilinadi;

2. ro‘yxatdan o‘tkazish emittentning anketasi asosida amalga oshiriladi;

3. qisqartirilgan va aniq reglamentlangan ko‘rib chiqish muddatlari;

4. hujjatlarni qog‘ozda yoki elektron shaklda (e-mail orqali ham) taqdim etish imkoni;

5. emissiya birja obligatsiyalari formatida bo‘ladi va keyinchalik RFB “Toshkent”da ro‘yxatga olinadi.

Nega bu muhim

• IFIlarga: mahalliy likvidlikka chiqish, UZSda loyihalarni moliyalashtirish, aktiv-majburiyatlar valyuta nomuvofiqligini kamaytirish, hedj xarajatlarini qisqartirish va barqaror kupon oqimlari.

• Investorlar uchun: yuqori sifatli emittentlar qimmatli qog‘ozlariga kirish, portfel diversifikatsiyasi, UZS daromadlilik egri chizig‘ining kengayishi.

• Bozor uchun: RFB “Toshkent”da qarz segmentining chuqurlashuvi, benchmark daromadliliklar shakllanishi, O‘zbekistonning mahalliy valyutadagi emissiyalar uchun ishonchli yurisdiksiya sifatida mavqeining oshishi.

Mintaqaviy amaliyotdan misollar

• Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (EBRD) — Gruziyadagi lari (GEL) da emissiya, 2016 yil (GEL 107 mln).

• Xalqaro moliya korporatsiyasi (IFC) — Qozog‘istondagi tenge (KZT) da emissiya, 2018 yil (KZT 8,6 mlrd).
  
  Ushbu holatlar IFIlarga tegishli mahalliy valyutadagi qimmatli qog‘ozlarga barqaror talab mavjudligini ko‘rsatadi.

Uy-joy va ipoteka kun tartibi bilan bog‘liqlik

PF-26, jumladan, uy-joy va ipoteka yo‘nalishlari uchun uzoq muddatli mahalliy resurslarni jalb etishni ko‘zda tutadi. IFIlar uchun so‘mda emissiyani soddalashtirish uy-joy, infratuzilma, yashil energetika va KOB (SME) loyihalarini moliyalashtirishga xizmat qiladi.

Amaliy mexanizm (IFI uchun tipik ketma-ketlik)

1. Strukturalash: hajm, valyuta (UZS), muddat, kupon/offer parametrlarini mahalliy talabdan kelib chiqib belgilash.

2. Maslahatchilar: mahalliy yuridik maslahatchi, tashkilotchi/anderayter, soliq maslahatchisi.

3. Hujjatlar: emittent anketasi, birja memorandum/prospekti, listing arizasi.

4. NAPPga topshirish: soddalashtirilgan tartib orqali, raqamli kanallarni qo‘llagan holda.

5. AVda davlat ro‘yxatidan o‘tkazish va RFB “Toshkent”da listing — parallel jarayon.

6. Klering/Hisob-kitob: O‘zbekiston Respublikasi Qimmatli qog‘ozlar Markaziy depozitariysi (QQMD) orqali; kupon to‘lovlarini UZSda yo‘lga qo‘yish.

7. Joylashtirish: banklar, sug‘urta kompaniyalari, nodavlat pensiya jamg‘armalari (NPF) va korporatsiyalar bilan bukbilding.

8. Ikkilamchi bozor: likvidlikni qo‘llab-quvvatlash, muntazam oshkor etish, jadval bo‘yicha offer/put/call mexanizmlari.

Potensial ta’sirlar va xatarlar

Ijobiy ta’sirlar

• UZS instrumentlari kengayishi hisobiga dollarizatsiya pasayishi.

• Korporativ emissiyalar uchun benchmark stavkalar shakllanishi.

• Institutsional va chakana talabning ortishi, oshkor etish intizomining mustahkamlanishi.

Xatarlar/chaqiriqlar

• RFB “Toshkent” va QQMD reglamenlarini IFIlarga mos ravishda tezkor sozlash zarurati.

• Dastlabki bosqichda talabning tor institutlar guruhida konsentratsiyalanish xavfi.

• Kuponlar bo‘yicha soliq rejimi va ayrim kross-yurisdiksion masalalar — O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi (MV) va NAPPning uslubiy izohlarini talab qiladi.

Bozor ishtirokchilari uchun hozirgi qadamlar

IFIlarga

• UZSda mablag‘ ehtiyojini baholab, pilot tranzh parametrlarini belgilash.

• RFB “Toshkent” tajribasiga ega tashkilotchi va mahalliy yuridik maslahatchini jalb etish.

• Emittent anketasi va oshkor etish paketini tayyorlash; listing va investorlar bilan marketing taqvimini muvofiqlashtirish.

Institutsional investorlarga

• Investitsiya siyosati va limitlarga IFI UZS obligatsiyalarini kiritish.

• Kuponlar bo‘yicha soliq rejimi hamda IFRS/XMHS hisobotini ko‘rib chiqish.

• O‘zbekiston Respublikasi davlat obligatsiyalari va yetakchi korporativ emissiyalar daromadliligi bilan solishtirib, portfel mezonlarini belgilash.

Bozor infratuzilmasi: qisqacha

• RFB “Toshkent” — suveren va korporativ instrumentlar uchun asosiy listing va savdo maydoni.

• QQMD — huquqlarni hisobga olish, klering va korporativ harakatlar.

• NAPP* — qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga soluvchi organ, Adliya vazirligi bilan hamkorlikda emissiyalarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni ta’minlaydi.

* – Oʻzbekiston Respublikasi Istiqbolli loyihalar milliy agentligi – kripto-aktivlar aylanmasi, kapital bozori, sugʻurta, elektron tijorat, lotereya tashkil etish va bukmekerlik faoliyati sohalarini tartibga solish, litsenziyalash va ruxsat berish tartib-taomillarini amalga oshirish bo‘yicha vakolatli davlat tashkiloti.

Manba: NAPPning Nizom ro‘yxatdan o‘tkazilgani haqidagi rasmiy xabari (2025 yil 11 avgust)